Nerzuk Ćurak: Evropski dom mira je ugrožen

Autor analizira (ne)očekivani uspon ksenofobije u najrazvijenijim evropskim državama, parlamentarno jačanje političkih stranaka koje svoj program zasnivaju na antisemitizmu, islamofobiji i rasizmu….

Autor: Nerzuk Ćurak

U dva nastavka autor će analizirati (ne)očekivani uspon ksenofobije u najrazvijenijim evropskim državama, parlamentarno jačanje političkih stranaka koje svoj program zasnivaju na antisemitizmu, islamofobiji i rasizmu te njihovo lukavo korištenje evropske demokracije kao platforme koja braneći univerzalnost ljudskih prava, gleda kroz prste govoru mržnje

Radikalni politički koncepti atraktivni su za teorijsko motrenje. Praktična dimenzija radikalnih politika izaziva nedoumice pa je u interpretaciji pojmova i pojava koje zahvataju svijet ekstremne desnice u Evropi, metodološka obazrivost prethodna nužnost. Zašto? Zato što je teorijsko proizvođenje istovremeno i podloga za praktično konstruiranje nekog fenomena pa tako i fenomena ksenofobičnog desničarenja u zapadnoj Evropi, dakle upravo tamo gdje konstitucijom Evropske unije započinje otkrivanje novog logosa razumijevanja, tolerancije i kulture mira.

Znači li prethodna metodološka korekcija upravo to: da je postavljanje javnog pitanja o usponu radikalne desnice u Evropi pretjerivanje kojim se favorizira pojavnost koja još uvijek pripada marginalnom umu i koja nije poprimila razinu ozbiljne i relevantne prijetnje  za zapadnu Evropu? Postavljanje ovako čistog i naivnog pitanja teorijska je provokacija: da li javno debatiranje predmetnog fenomena proizvodi, i ne htijući, sigurnu teritoriju za njegov društveni razvoj?
Ne zanemarujući ozbiljnost političkog uspona radikalne desnice u Evropi, i to ne samo u zapadnoj, važno je naglasiti da je malo koja politička partikularizacija sklona medijskoj instrumentalizaciji i favorizaciji kao što je to radikalna ili nova desnica u Evropi. To je ona politička grupacija koja insistira na medijskoj pažnji, koja zahtijeva medijsku promociju, koja de facto živi na spinu vlastite dekadencije. Medijskom artikulacijom političkih skandala radikalna desnica ustvari proizvodi teritoriju za svoj ponovni izlazak u povijest.

No, kao što je svako pretjerivanje presuđivanje prividu, jer stičemo dojam da je posrijedi ozbiljniji fenomen nego što on to jeste, istovremeno je i negacija postojanja razmatrajućeg fenomena također nepoželjna i kontraproduktivna. Negacija može odvesti u drugu, opasnu krajnost – bavljenje posljedicama, zato što smo zakasnili razumijevati uzrok.

Govoriti o usponu radikalne desnice u Evropi, podrazumijeva prethodno kontekstualiziranje tog nadolazećeg pojma u širi pojmovni okvir, što podrazumijeva interpolaciju pojma radikalna desnica u najviši rodni pojam motrene pojave a to je pojam političke desnice. Naprosto, ako pojam radikalne desnice ne privedemo pojmu desnice onda on ostaje da visi kao zbiljski nespoznat fenomen, kao puka medijska doskočica i samorođeni pojam bez prethodne historije.  A historija radikalne desnice je historija jednog epifenomena desnice, koji, kada iz autsajderske zone uđe u zonu donošenja odluka, zakonomjerno producira nasilje i to na način da više nije radikalna desnica nego politička desnica njom samom, kao što je slučaj sa nacističkim, fašističkim i drugim totalitarnim režimima desne provenijencije.

Istovremeno, ako govorimo o desnici, nemoguće je ignorirati ljevicu, čija je evropska historija također obilježena i radikalnim interpretacijama koje su, u polju političkog, također završavale nasiljem, pa je i povijesni rezultat ljevice u Evropi snažno relativiziran demonskim skretanjima.

Prethodnim pozicioniranjem stvorili smo uvjete za tvrdnju koja je u vremenu globalizacijskog konzumerizma i radikalne izdaje Descartesovog naloga (kupujem dakle jesam, umjesto mislim dakle jesam) dovedena u pitanje. To je tvrdnja koja unaprijed računa na odbijanje instrumentaliziranog neoliberalnog uma zaustavljenog u uvjerenju da je kapitalizam kraj povijesti pa je insistiranje na fundamentalnoj političkoj razlici desnica-ljevica suvišno. Insistiranje na političkom endizmu insistiranje je na negaciji binarne opozicije desnica-ljevica, jer ako živimo kraj, na kraju smo svi isti i nema razloga za razliku. Ja sam pak, s onu stranu ove rigidne instrumentalizacije uvjeren u važnost jasne podjele na desnicu i ljevicu.

Kroz tu jasnu podjelu stvoreni su uvjeti za interpretaciju radikalne desnice kao subideologije političke desnice, jer je u političkim narativima desnog radikalizma  kao najšira platforma prepoznatljiva desna slika svijeta. Ipak, korektno je radikalnu desnicu tretirati istovremeno i kao prijatelja i kao neprijatelja političke desnice kao takve.  Kad kažemo politička desnica kao takva, mi mislimo na tradicionalnu evropsku desnicu, na onu desnicu koja je fundamentalno obilježila evropsku povijest sa svojim konzervativnim, elitističkim i građanskim idejama, sa idejama koje su značajno doprinijele razvoju evropskih zemalja u pozitivnom smislu, ali mislimo i na onu političku desnicu koja je proizvela i producirala ideju nejednakosti,  kao paradigmatsku formu neravnopravnosti, što je rezultiralo pojavom ljevice koja je historijski gledano, nastojala egalitarnim konceptima  neutralizirati nejednakost.

Nažalost, u ljevičarskom akcionom diskursu, kada se ta ideja egalitarizma pokušala pretvoriti u neki poredak, ona je uglavnom završavala u nasilju i to je najnedokučiviji historijski problem sa ljevicom, ta njena izvedbena agresivnost koja je poprimala oblike neshvatljive egzekucije u ime historijskog progresa.

Naravno, misliti o ljevici samo u ključu realiziranog i zgaženog imperijalnog formata Sovjetskog Saveza, značilo bi misliti hladni rat i bipolarnu strukturu svjetskog poretka kao posljednji poredak podjele svijeta na desnicu i ljevicu. Takav redukcionizam kojem su skloni ksenofobni desničari nastoji izjednačiti lijevo mišljenje sa mišljenjem sovjetskog imperijuma, imputirajući da ljevica nema šta tražiti u ambijentu autentične Evrope, u ambijentu Zapada čiji logos ne mogu očuvati i razviti  ideologije lijeve orijentacije. Takvo mišljenje nastoji socijaldemokratske, socijalističke i komunističke ideje koje su participirale u evropskom prosvetiteljskom naslijeđu isključiti iz historije evropske ideje tako što će ih uključiti u Zaborav kao da u samoj zapadnoj Evropi nemamo i danas aktivne i  vrlo relevantne socijaldemokratske i socijalističke partije. Komunističke, kao da su već uključene u Zaborav.

Šta je, dakle, sa evropskom desnicom i njenom radikalnom marginom koja baca brigu u evropski prostor mira?

Desnica se u vremenu velikih  ekonomskih kriza i socijalnih napetosti suočava sa izazovima koji dolaze kako od ljevice tako i od same desničarske ideologije, naročito one čiji protagonisti ne polažu nadu u tradicionalni, demokratski parlamentarizam konzervativne desnice. Mi upravo prisustvujemo kreeaciji socijalnih uvjeta, najviše kroz negativne stereotipe o islamu, koji mogu doprinijeti afirmaciji ksenofobije u Evropi  i njenoj još snažnijoj parlamentarnoj institucionalizaciji, što je na duži rok, proizvodnja ambijentalnosti koja će parlamentarizam kao demokratsku agoru dovesti u pitanje. Sjetimo se nacional-socijalizma i fašizma, pa će to sjećanje snažno relativizirati i Witgenssteinov stav, meni inače drag, da je „vjera u uzročnost praznovjerje“. Uzročnost dobija na snazi ako uviđamo da je jedan od najuticajnijih agenasa evropske historije nasilje.

Historija Evrope iskovana je u ognju rata, i sviđalo se to nama ili ne, tokom dugog evropskog trajanja, nasilje je producirano kao zakonomjernost, kao aksiom društvene transformacije. Šta je dominirajući sadržaj tog aksioma? To je konstitucija nacionalnih država na tlu Evrope a čiji je dominirajući obrazac nastanka i razvoja darvinistički.

Nacionalne države, u dominirajućoj mjeri, rezultat su povijesnog nasilja. No, upravo na evropskom tlu, negirajući kauzalistički obrazac povijesti, nastaje i razvija se nova destinacija političkog – Evropska unija – čiji deteritorijalizirani obrazac nadnacionalne egzistencije, uprkos evropskoj historiji rata, genocida i holokausta, sadrži obećanje mira. Kontinent čija povijest govori jezikom polemosa, čiji je naročiti bog tokom dugog trajanja bio Mars, uspio je, zahvaljujući konstituiranju Evropske unije, da bez obzira na historiju nasilja koja je oblikovala modernu povijest Evrope, najviše napreduje u zaboravu nasilja. Ideja EU je ideja raščišćavanja sa hobsovskim svijetom vukova i pokušaj afirmacije kantovske ideje republikanskog mira.

Evropska unija je trajektorija mira. Mir kao suština Evropske unije biva ugrožen kada se dostignuti stepen ljudske slobode u evropskoj kontinentalnoj utopiji destruira afirmacijom najgorih ksenofobičnih i rasističkih koncepata a pod pritiskom ekonomske krize koja se pojavljuje kao rodno mjesto starih populističkih paradigmi, kao društvena pojavnost koja obnavlja najgore predrasude. Predrasuda koja se vratila smjera ka tome da nas njeni kreatori uvjere kako je destrukcija nacionalne države uzrok krize razvijenog  svijeta.

Na teorijskom planu kroz različite inerpretacije kult suvereniteta oživljava u svojim najgorim obredima. Ono što se kroz zahuktali proces globalizacije moglo razumijevati kao mogući zaborav bitka, kao ljudsko zaboravljanje nacionalne države, trijumfalno se vraća kao neprolazna ideja ljudskih zajednica koja se svojom zavodljivom, utočišnom snagom suprostavlja ideji  EU kao, u filozofskom smislu, opozicionoj ideji nacionalne države.

Povratak suvereniteta i povratak suverenitetu ima puni teorijski legitimitet kao važno politološko pitanje.  No, kada se afirmacija nacionalne države kao svjetskog apsoluta pojavljuje i objavljuje svijetu kao ideja radikalnih populističkih struktura desnog pogleda na svijet, i kada u pojavnoj ravni života kao takvog, apsolut suverenitetskog logosa  eksplodira u najrazvijenijim zemljama kao zahtjev za izgonom ili posvemašnjom redukcijom Drugih, pred nas se postavlja ključna dilema: da li je dom mira koji se gradi  kroz EU dubinski ugrožen obnovom figure neprijatelja kroz koju se zapad historijski konstituirao u odnosu na drugoga, znalačkom i organiziranom upotrebom nasilja i demokracije kao vitalnih instrumenata povijesne moći Okcidenta?

(U drugom nastavku: O snažnom napredovanju nove evropske desnice kroz nacionalne parlamente i kroz evropski parlament, o antisemitizmu, ksenofobiji i islamofobiji, o ugroženoj demokraciji…)