Arhitektura postojanosti – akademik Zlatko Ugljen

Zlatko Ugljen rođen je 1929. u Mostaru. Diplomirao je 1958. godine na Arhitektonskom odseku Tehničkog fakulteta u Sarajevu, gde je dugogodišnji nastavnik; od 2001. godine je profesor emeritus Arhitektonskog fakulteta i Akademije likovnih umjetnosti u Sarajevu. Redovni je član Akademije nauka i umjetnosti BiH, dopisni član Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti, te Slovenske akademije znanosti in umetnosti. Projektovao je preko dvesta građevina, među kojima su mnoge realizovane u duhu totalnog dizajna.

(superprostor.com)

Arhitektura u Bosni i Hercegovini ne bi sigurno danas izgledala isto bez bogatog opusa profesora Ugljena, jednog od najpoznatijih i sigurno najplodonosnijeg arhitekte bivše Jugoslavije. Svojim opsežnim stvaralaštvom na prostoru BiH, u širokom domenu od objekata turističke, rekreativne, reprezentativne i sakralne namene do spomenika, enterijera i primenjenog dizajna, arhitekt Zlatko Ugljen dao je poseban doprinos prepoznatljivom odnosu prema bosanskohercegovačkom kontekstu i tradiciji, kroz ideju univerzalne modernosti i traganje za transcendentnim.

Ugljenov opus sledi kreativnu liniju na kojoj je generisan modernistički vokabular arhitektonskih oblika, bez upadanja u zamku modernističkog manirizma i dogmatske primene modernističke sintakse, ističe Stane Bernik, ugledni slovenački istoričar umetnosti i autor monografije Arhitekt Zlatko Ugljen.

Nakon bogatog dela njegovog profesora Juraja Najdharta, đaka i saradnika Le Korbizjea, pionira arhitekture bosanskohercegovačke moderne, Ugljen je nastavio rad tražeći uporište u bogatstvu tradicionalnih modelâ, volumenâ, elemenatâ i materijalâ, stvarajući uvek novi doživljaj kao esenciju, osećaj duboke tradicije (izvornosti), pretočenu u novu graditeljsku pojavnost – neponovljivu atmosferu volumenâ, svetla i prostorâ, kako kaže Bernik – arhitekturu postojanosti.

Među Ugljenovim najpoznatijim i najlepšim izvedenim objektima ističu se: Šerefudinova bijela džamija u Visokom (1969-79), za koju je 1983. godine dobio prestižnu međunarodnu nagradu za arhitekturu “Aga Khan” i koja je ušla u gotovo sve enciklopedije savremene arhitekture; zgrada pošte u Visokom (1968-70), sa impozantnom skulpturom Dušana Džamonje ispred glavnog ulaza; Narodno pozorište u Zenici (1974), koautor akademik J. Finci, za koje su dobili prestižnu Borbinu Savezna nagrada za arhitekturu 1978. godine; hotel „Visoko“ u Visokom (1971-74); hotel „Ruža“ u Mostaru (1974-75); hotel „Bregava“ u Stocu (1973-79); rezidencija „Izvršnog vijeća SR BiH“ na Tjentištu (1977-78); rezidencija predsednika Predsjedništva SR BiH u Sarajevu – danas Libijski konzulat (1976-78); katolička crkva Sv. Petra i Pavla apostolâ sa samostanom u Tuzli (1977 projekat, još u izgradnji); gradski hotel „Kalin“ u Bugojnu (1979-83); rezidencija Predsjednika SFRJ na Gorici u Bugojnu (1978-79); planinski hotel „Vučko“ na Jahorini (1983); džamija Behram-begove medrese u Tuzli (1996-2000); spomen-dom Hasan Kafije Pruščaka u Pruscu (1998-2002); Dom umirovljenih svećenika mostarske biskupije u Mostaru (1989-2004); Katolička crkva Sv. Marka na Plehanu (1993), koautor Nina Ugljen – Ademović; katolička crkva Gospe od anđela u Zabilju, Bila (2004-2009); upravna zgrada Rijaseta islamske zajednice BiH, Sarajevo (2007, u realizaciji), koautori H. Dropić i Nina Ugljen – Ademović.

U podjednako uspešnom projektovanju katoličkih crkava i islamskih bogomolja, Ugljen je pronašao specifičnu duhovnu percepciju i kako sam ističe relaksirajuće traganje za transcendentnim. Ova sfera mu je omogućila širi horizont, manje nametanje uobičajenog i egzaktnog. Kada je 1983. godine Aga Khanova mreža dodelila nagradu za Šerfudinovu bijelu džamiju u Visokom, uvrstila je ovu džamiju u jednu od najvrednijih savremenih džamija izgrađenih u Bosni i Hercegovini. Arhitekt Zlatko Ugljen tom prilikom je pohvaljen za majstorsko spajanje savremenih uticaja, kao što je Le Korbizijeova Ronchamp katedrala, i tradicionalnih osmanlijskih elemenata. U atlasu savremene sakralne arhitekture Sakralbau Rudolfa Stegersa, objavljenom u Nemačkoj 2008. godine, Ugljen je uvršten među najznačajnije autore sakralnih objekata u svetu.

Projektujući tako naizmenično, a katkad i paralelno, sveto i profano, svetišta i svratišta, kako to opisuje Ivan Lovrenović (Oris, 71/2011), Zlatko Ugljen je na svojim objektima ostvario ono najteže – specifičan osećaj za sintezu, prilagođavanje podneblju i mentalitetu, nameni i korisniku, boji i materijalu, povezujući svoj opus u jedan jedinstven doživljaj. Vodeći se idejom da iz dobrog starog treba da isklija dobro novo, Ugljen je nastojao da iz baštine izvuče poruke za razumevanje tradicije u duhu unutrašnje vitalnosti. A gde toga nije bilo, bavio se univerzalnim pristupom, imperativima vremena.

Njegov senzibilitet za postojane strukture volumenâ, kombinaciju toplih i hladnih materijala, njegov jedinstven način oblikovanja prostora svetlom, gradacija svetla, te upotreba beline kao gradivne komponente, retka su pojava u delima svetskih arhitekata. Arhitektura Zlatka Ugljena dolazi iznutra, osvaja svojom izuzetnom estetičnošću, te čini sazvučje objekta i prostora gde se nalazi. Drvo u njegovoj arhitekturi i ljubav prema tom plemenitom materijalu, rezultat su duboke izvorne osećajnosti ka lokalnoj graditeljskoj tradiciji te rafinirani odjeci finske i japanske drvene arhitekture.

Događaji minulog rata i dugogodišnji režim tranzicije uništili su neka od Ugljenovih najlepših ostvarenja i time narušili kontinuitet duha i vremena arhitekture jednog perioda, jednog podneblja i naroda koji je protkan svojom različitošću i povezan svojim izvornim identitetom. Upravo taj kontinuitet danas je teško ostvariti i zadržati, ali akademik Zlatko Ugljen je znao i umeo sačuvati podsticajnu i stvaralačku energiju pretočenu u stalno traganje za arhitekturom postojanosti. Izgubivši vezu i kontinuitet sa vremenom, prostorom i osećanjima, od pojedinca do celog društva, izgubili smo osećaj za ljude koji su nam darovali svoj stvaralački credo. Jedan od njih je arhitekt Zlatko Ugljen.