Stoljeće jednog vijeka?

Stoljeće jednog vijeka – 100 godina od stvaranja zajedničke države Južnih Slovena

Na današnji dan prije tačno 100 godina proglašena je prva država Južnih Slovena. Danas, jedan vijek kasnije oprečna su mišljenja oko same uloge i značaja ove države za same narode, a kasnije i narodnosti koje su je činile tokom njenog turbulentnog, a za jednu državu kratkog životnog vijeka.

Iako danas postoje različiti stavovi među predstavnicima različitih naroda koji su učestvovali u njenom stvaranju, živjeli u njoj, gradili je, rušili, pod svojim ili tuđim uticajem, ponovo stvarali, gradili živjeli više ili manje srećno u njoj, mislimo da ipak još uvijek ne postoji dovoljna istorijska distanca za trezveno prosuđivanje o ovoj temi.

Temelj za prvu državu Južnih Slovena donesen je 07. 12. 1914. u Niškoj deklaraciji gdje je tada Kraljevina Srbija kao svoj ratni cilj usvojila stvaranje zajedničke države svih Južnih Slovena.

Kasnije će kroz Krfsku deklaraciju i Ženevski sporazum država dobiti i osnovne konture kako će izgledati nakon u to vrijeme nazivanog Velikog rata.

Završetkom Prvog svjetskog rata balkanskim  teritorijama  na ruševinama Austro-Ugarske kao i narodima koji su se nalazili na teritoriji zapadnog Balkana prijetila je opasnost gubljenja  njihovog identiteta u slučaju da budu inkorporisani u neku veliku višenacionalnu državu.

Bitno je napomenuti da iz Prvog svijetskog rata kao države pobjednice izlaze i Srbija i Italija koja takođe ima teritorijalne pretenzije na neke primorske oblasti koje će biti uključene u Kraljevinu SHS.

To je bilo jasno i simpatizerima Jugoslovenskog odbora koji su u Zagrebu  29. 10. 1918. proglasili Državu Slovenaca, Hrvata i Srba na čelu sa Antonom Korošcem.

Međutim, odmah po proglašenju države postalo je jasno da će uspostavljanje vlasti i zakona na svim teritorijama ove države biti nemoguće. Italija je bez većeg otpora okupirala Trst, Istru, Rijeku i velike dijelove Dalmacije.

Točak istorije nastavio je dalje ređajući događaje jedan za drugim, Skupština Srema u Rumi 24. 11. 1918. donosi odluku o prisjedinjenu Kraljevini Srbiji što dan kasnije 25. 11. 1918. odlučuje i Velika narodna skupština u Novom Sadu.

Na Podgoričkoj skupštini  od 13. do 26. 11. 1918. Crna Gora takođe izglasava prisjedinjenje sa bratskom Srbijom pod krunom Karađorđevića.

U novnonastaloj geopolitičkoj i istorijskoj situaciji karte su podjeljene i ostaje samo da Regent Aleksandar I Karađorđević u ime svog oca, kralja Petra I Karađorđevića proglasi Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca 1. 12. 1918.

Samo proglašenje nove države obavljeno je u kući poznatog brčanskog trgovca Krsmanovića na adresi Terazije 34 u Beogradu.

Novonastala država do Drugog svjetskog rata mijenja nekoliko unutrašnjih teritorijalnih podjela, počevši od  7 pokrajina i okruga (1918-1922) zatim 33 oblasti (1922-1929) do 9 banovina od 1929.

 

Srbi, Hrvati i Slovenci su činili više od 80% stanovništva, vjerski sastav stanovništva je glasio:pravoslavci 46.67%, katolici 39,29% i muslimani 11,22%.

1929. Kralj Aleksandar  uvodi ličnu diktaturu (koja će kasnije biti ukinuta), iste godine mijenja unutrašnje teritorijalno uređenje, mijenja ime države u Kraljevinu Jugoslaviju i proglašava jedinstvenu jugoslovensku naciju.

Jugoslavija će u ovakvoj formi dočekati Drugi svjetski rat gdje će se prvi ali ne i zadnji put pokazati diametralno suprotno razmišljanje naroda koji su je stvorili što će doprinjeti njenom vojnom porazu posle samo 11 dana rata.

Na zgarištima Kraljevine Jugoslavije na Drugom zasjedanju AVNOJ-a 29. 11. 1943. u Jajcu postavljeni su temelji za osnivanje nove Federativne države Južnih Slovena pod vođstvom Komunističke partije Jugoslavije na čelu sa Josipom Brozom Titom.

Novonastala Jugoslavija će uz nekoliko kozmetičkih promjena imena i unutrašnju teritorijalnu podjelu na 6 republika i 2 pokrajine postojati 47 godina da bi se definitivno raspala 1992. godine.

Nažalost definitivni raspad države Južnih Slovena je potvrdio da ono što je stvoreno u ratu obično i nestane u ratu, a što su najbolje osjetili sami stanovnici u svim novonastalim državama.

Sam raspad Jugoslavije kao i njeno stvaranje vezano je za širu geopolitičku situaciju. Država stvorena kao brana, na mjestu gdje se ukrštaju, tri kulture, tri religije, tri načina razmišljanja, idealan miks naroda podložnih raznim uticajima okupljenim oko jedne ideje.

Očigledno, pokazala se kao suvišna kada je izgledalo da će od tog momenta pa do kraja svijeta vladati samo jedna sila, jedan centar i jedan način razmišljanja.

Danas, tačno 100 godina od stvaranja Jugoslavije, narodi koji se nalaze na njenim ostacima opet čeznu da žive u nekoj novoj zajedničkoj državi, odnosno Evropskoj Uniji .

Stojeći u redu i čekajući kartu za ulaz u istu onu zajednicu evropskih naroda kojoj oduvjek pripadaju, oko njih  struje vjetrovi nekih novih geopolitičkih promjena koji ponovo mješaju karte za neku novu igru starih igrača.