Budžeti svih nivoa Bosne i Hercegovine, uključujući i opštine i gradove, se dominantno pune zahvaljujući prihodima od indirektnih poreza. Ipak, nakon što svi ostali nivoi vlasti uzmu svoj dio kolača, postavlja se pitanje koliko od toga ostane lokalnim zajednicama.
Piše: Milovan Matić/Elvir Padalović
Buka
Prema podacima Uprave za indirektno oporezivanje BiH (UIO), ukupni neto prihodi od indirektnih poreza u 2015. godini iznosili su više od 5.2 milijarde KM od čega je 750 miliona KM izdvojeno za finansiranje BiH institucija dok je ostatak od 4.5 milijardi KM raspoređen entitetima i Brčko Distriktu.
Po tom osnovu Republici Srpskoj je pripalo 1.4 milijarde KM, što je najviše otkad je uveden porez na dodatu vrijednost.
Usprkos rastu prihoda od indirektnih poreza, dio kolača koji pripada opštinama i gradovima u Republici Srpskoj danas je u apsolutnom iznosu isti kao i 2007. godine (oko 290 miliona KM).
Razlog zbog čega je to tako leži u činjenici da je istovremeno sa rastom prihoda od indirektnih poreza rastao i spoljni dug BiH i entiteta, te su rastuće obaveze po osnovu finansiranja spoljnog duga, u skladu sa utvrđenim sistemom i načinom raspodjele, „pojele“ znatan dio kolača koji se raspodjeljuje entitetima i lokalnim zajednicama, navodi se u studiji ” Godine vraćanje tuđih dugova” koji je objavio Centar za istraživanje i studije GEA.
Ono što je najproblematičije u svemu ovome jeste činjenica da od većine zaduženja Republike Srpske lokalne zajednice nemaju ama baš nikakve koristi ( kao napr. kredit od Međunarodnog monetarnog fonda), jer takvi krediti služe za pokrivanje tekuće budžetske potrošnje.
Drugim riječima, lokalne zajednice snose ogroman teret zbog zaduženja Republike Srpske,i BiH, i “grcaju” zbog finansiranja rata za takve kreditne obaveze.
Bivši načelnik opštine Gradiška Zoran Latinović naglašava da lokalne zajednice trpe ogromnu štetu zbog dugova entitetskih i državne vlasti, a da od tih kredita imaju jako malu korist.
“Očigledno da i bez volje lokalnih zajednica koje nisu davale saglasnost na te kredite, niti su se zaduživale, na neki način solidarno sada snose sve ono što je Vlada olako zadužila i potrošila. Logično bi bilo da svako svoj kredit vraća. Lokalne zajednice treba sve kredite koje podignu stoodstotno da servisiraju. Ipak, to nije slučaj, jer, kada je u pitanju republički dug, ali i dug BiH sa jedinstvenog računa prije konačne raspodijele sve se to solidarno izmiruje. Tek nakon izmirenja ino-duga, BiH i entiteta, preostala sredstava se raspoređuju gradovima i opštinama. Na taj način lokalne zajednice su, prema nekim analizama, oštećene za 30 do 50 miliona maraka. Upravo zbog tog načina rapodjele lokalne zajednice mnogo gube. To smo i u Savezu opština i gradova RS iznosili ministru finansija koji je apriori odbijao bilo kakav razgovor. Mislim da je potrebno uvesti politiku čistih računa i da svako svoj dug servisira iz sopstvenih prihoda, što bi trebalo omogućiti izmjenom zakona o fiskalnom sistemu, odnosno zakona o spoljenem dugu. Tako bi svi oni dužnici koji dižu kredite nakon raspodjele servisirali iz svog pripadajućeg dijela”, navodi Latinović.
On u razgovoru za portal BUKA objašnjava da u nekim infrastrukturnim projektima i lokalne zajednice imaju koristi kada se zadužuje BiH ili entitetske vlasti, ali to je puno manje od onog što se izgubi.
“Možemo reći da se značajan dio kredita, posebno iz MMF-a, koristi za održavanje tekuće likvidnosti budžeta. Faktički, ti krediti koji idu u visoku javnu potrošnju, gdje još uvijek nema spremnosti da se reducira ta potrošnja, pravi značajnu štetu lokalnim zajednicama koje bi mogle racionalnije upotrebiti ta sredstva u razvojne projekte. Bez razvoja i privrede, otvaranja radnih mjesta, nema izlaska iz ove situacije. Ali još uvijek je evidentno da osim verbalne, odnosno retoričke orjentacije Vlade u tom pravcu mi ne vidimo ništa u praksi”, rekao je Latinović.
Prema njegovim riječima, kao zaključak se nameće činjenica da na uštrb izvornih prihoda koje pripadaju lokalnim zajednicama Vlada krpi budžetske rupe.
“Znači, bitno je da se uvede sistem u kome će svi dobiti ono što zaslužuju, a kasnije neka svako vraća svoje dugove. Ipak, do sada nije bilo nikakve spremnosti za pomak naprijed jer su tu u pitanju čisti interesi i BiH, i entiteta i spoljnog faktora, koji žele zadržati ovakav sistem. Zbog toga će opštine i gradovi i dalje biti kolateralna šteta”, kazao je Latinović.
U strukturi republičkog budžeta prihodi od indirektnih poreza su u 2015. godini učestvovali sa 66% od ukupnih budžetskih prihoda, dok su u budžetima opština i gradova učestvovali u prosjeku između 50% i 60% svih poreskih i neporeskih prihoda (u pojedinim opštinama kao što su Nevesinje, Donji Žabar, Foča sa više od 70%).
Samim tim, od prihoda prikupljenih od indirektnih poreza u najvećoj mjeri zavisi i mogućnost izvršenja budžeta kao cjeline, bilo da se radi o budžetu entiteta ili budžetu jedinica lokalne samouprave.
Suočene sa smanjenjem budžetskih prihoda u proteklom periodu, lokalne zajednice su, u najvećem broju slučajeva, posezale za kratkoročnim mjerama i prilagođavale svoju budžetsku potrošnju na račun izdataka za investicije, održavanje, subvencije, grantove i doznake. Ograničenja na ovim budžetskim stavkama direktno su se odrazila na obim i kvalitet javnih usluga pa se može reći da su teret rastućeg spoljnog duga građani u mnogim lokalnim zajednicama već osjetili na svojoj koži.
Jednostavnijim rječnikom govoreći, nije bilo više razvojnih projekata u lokalnim zajednicama, jer se moraju novci vraćati “budžetskim” guzicama i servisiranju obaveza po raznim kreditima.
Loša vijest je da će sve obaveze rasti. Već u 2017. godini njihov iznos biće znatno veći od ukupnog iznosa koji se gradovima i opštinama redistribuira na osnovu prikupljenih indirektnih poreza.
Načelnik Modriče Milan Krekić, kako objašnjava za naš portal, redovno dobija sredstva namjenjena loklanim zajednicama, a da li bi ona trebala da budu veća nema odgovor.
“Novčano se PDV stalno povećava, tako bi trebao i da se povećavaju izdvajanja za opštine. Ja svake godine imam povećana izdvajanja. Ne mnogo, ali ih ima. Ja sad teško mogu dati odgovor da li i koliko utiču zaduženja na entitetskom i nivou BiH na nas u lokalnim zajednicama, ali skoro svake godine raste iznos. Možda on trbea biti veći, ali ja to ne znam. Tako je u svakoj opštini u RS. Nikom se nije smanjivao taj iznos, čak je i rastao. Inače ta povećanja nisu značajna, ali nisu ni zanemariva. I ove godine iznos od PDV-a koji smo dobili je veći. Možda je on trebao biti 10 miliona, što nije, ali ja to ne znam. Mi samo znamo za onaj iznos koji nam se odobri da ga redovno dobijamo i da on nikad nije bio smanjivan. Sigurno bi bilo dobro da dobijamo više, ali tako je kako je. To se rapoređuje od Sarajeva ka dole i dok svi izmire svoje dugove mi dobijamo toliko koliko dobijamo”, ispričao nam je Krekić.
Marko Martić iz Centra za istraživanje i studije GEA kaže za BUKU da lokalne zajdnice neće pokleknuti pred trendom rasta zbog prihoda koji se ne ostvaruju po osnovu indirektnih poreza, ali će stanovnici opština i gradova itekako osjetiti vraćanje dugova.
“Ograničenja na ovim budžetskim stavkama direktno se odnose na kvalitetjavnih usluga što građani u mnogim lokalnim zajednicama već osjećaju na svojoj koži (nedostatak sredstava za investicije, podsticaje, infrastrukturne projekte, tekuće održavanje i sl.). U kontekstu predstojećihlokalnih izbora biće zanimljivo vidjeti šta političari mogu građanimaobećati ukoliko se ima na umu sadašnji trend spoljnog zaduživanja i ako ovakav sistem raspodjele prihoda od indirektnih poreza ostane na snazi” kaže Martić za BUKU.
On dodaje kako je na snazi “maćehinski” odnos centralnih prema lokalnim vlastima (i u RS i Federaciji BiH) koji se manifestuje na način da se vodi neodgovorna politika spoljnog zaduživanja i da se njen teret prevaljuje na budžete gradova i opština dok su, primjera radi, budžeti BiH institucija potpuno oslobođeni ovog tereta.
“To, dakle, otvara raspravu o načinu raspodjele prihoda od indirektnih poreza na svim nivoima ali i o održivosti aktuelne politike zaduživanja” ističe Martić za naš portal.
Sve navedeno upućuje na zaključak da je teret otplate spoljnog duga postao pretežak za lokalne zajednice u Republici Srpskoj a da konkretne posljedice smanjenja budžetskih prihoda po osnovu indirektnih poreza trpe direktno građani.
