Nakon sloma socijalizma u Evropi i nakon pada Berlinskog zida 1989. došlo je do velikih promjena u svjetskim geopolitičkim kretanjima.
(PIŠE: dr. Mirko PEJANOVIĆ – Oslobođenje)
Došlo je do uspostave novog svjetskog poretka. Raspadom Sovjetskog saveza i ukidanjem Varšavskog pakta, kao vojnog saveza, završena je epoha hladnog rata u Evropi i svijetu. Kriza jugoslovenske socijalističke federacije je kulminirala krajem osamdesetih i početkom 90-ih godina XX stoljeća. Tokom 1990. i 1991. produbio se proces disolucije SFRJ. Istovremeno je započeo istorijski proces političke pluralizacije i prelazak na višepartijski sistem u jugoslovenskim republikama.
Bosna i Hercegovina uvodi višestranački sistem tokom 1990. Prvi višestranački izbori provedeni su u novembru te godine. Pobjedu na ovim izborima dobili su SDA, HDZBiH i SDS sa 84% osvojenih mjesta u Parlamentu Bosne i Hercegovine (tada Skupština SRBiH). U prvoj godini višestranačke vlasti, a to je 1991. postavilo se pitanje državno-pravnog statusa Republike BiH u budućnosti. Budući da je u 1991. disolucija SFRJ bila odmakla kao proces da su republike jugoslovenske federacije započele svoje osamostaljivanje i u Parlamentu BiH se otvorila parlamentarna rasprava o definisanju državno-pravnog statusa RBiH. Valja podvući činjenicu da Bosna i Hercegovina, kao jedna od šest republika koje su odlukama AVNOJ-a 1943. konstituisale jugoslovensku federaciju, ima jednako istorijsko pravo, da kao i druge republike, na temelju razvijene državnosti nastavi svoj politički razvoj u statusu nezavisne i suverene države unutar Evropske zajednice naroda i država.
Ovakvo političko stajalište o političkoj budućnosti Bosne i Hercegovine zagovarali su: SDA, HDZBiH i sve građanske opozicione parlamentarne stranke: SDPBiH, SRS, Liberalna stranka, Muslimanska bošnjačka organizacija i Demokratski socijalistički savez. Protiv nezavisnog i suverenog razvoja BiH bili su Srpska demokratska stranka i Srpski pokret obnove sa svoja dva poslanika. SDS je negirao državnost BiH, smatrajući je administrativnom tvorevinom, a ne ravnopravnom federalnom državnom jedinicom u SFRJ. Parlament BiH je nakon višemjesečne stranačke rasprave, tokom 1991. godine donio Odluku (25. januara 1992) o raspisivanju republičkog referenduma za utvrđivanje statusa Bosne i Hercegovine. Ovim je omogućeno da sami građani demokratski svojom voljom odluče o suverenom i nezavisnom državno-pravnom statusu BiH.
Izjašnjavanje građana na referendumu izvedeno je 29. februara i 1. marta 1992. godine. Građani su se izjašnjavali o referendumskom pitanju koje je glasilo: “Jeste li za suverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu, državu ravnopravnih građana, naroda Bosne i Hercegovine – Muslimana, Srba, Hrvata i pripadnika drugih naroda koji u njoj žive.” Na referendum je izašlo 64% građana upisanih u birački spisak. Za suvereni i nezavisni status svoje države Bosne i Hercegovine pozitivno se odredilo (izjasnilo) 99% građana koji su glasali na referendumu.
Najmasovniji izlazak građana na referendum bio je u Sarajevu, Tuzli, Mostaru, Zenici, Bihaću, Travniku, Brčkom, Konjicu, Livnu, Orašju, Bugojnu, Gradačcu i svim drugim gradovima u kojima građani žive etnički izmiješano.
Prema tome, učešće na referendumu imali su pripadnici svih bosanskohercegovačkih naroda. Rezultati referenduma su potvrđeni u Parlamentu BiH, nakon čega je uslijedilo međunarodno priznanje integriteta i suvereniteta države Bosne i Hercegovine. Početkom aprila 1992. međunarodno priznanje države Bosne i Hercegovine dobijeno je od Evropske unije, SAD-a i brojnih država svijeta. U maju (22. maja) 1992. uslijedio je prijem BiH u organizaciji Ujedinjenih naroda. Od tada Bosna i Hercegovina ima svoj međunarodnopravni subjektivitet i svoje međunarodno priznate granice. Po tome je 1. mart 1992, kada su građani odlučili o suverenom statusu svoje države, postao istorijski datum od velikog značaja za razvoj Bosne i Hercegovine kao nezavisne države.
Odluka građana o suverenom razvoju države BiH imala je istorijski značaj za razvoj državnosti Bosne i Hercegovine koja je polovinom XX stoljeća utemeljena na Prvom zasjedanju ZAVNOBiH-a (25. novembra 1943). Bosna i Hercegovina nije imala sreće da se, nakon referenduma građana o suverenom statusu, razvija u miru.
Uslijedio je troipogodišnji agresivni rat protiv BiH od Miloševićevog režima, čiji je cilj bio etnička podjela i uništenje države Bosne i Hercegovine. Građanski otpor i odbrana države BiH, zatim pridobijanje međunarodne podrške opstojnosti države Bosne i Hercegovine te liderstvo SAD-a u oblikovanju mirovnog rješenja doveli su do potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma i zaustavljanja rata 1995. godine. Glavnu ulogu rukovođenja odbranom države BiH i vođenja pregovora za mirovno rješenje imalo je višestranačko i multietničko ratno Predsjedništvo RBiH.
Na zajedničkom susretu članova Predsjedništva nakon rata Alija Izetbegović, predsjednik Predsjedništva BiH u ratu je kazao: “Bosna i Hercegovina je u vremenu rata i nezapamćenog stradanja imala sreću da njom rukovode ljudi koji su istinske patriote svoje zemlji i jedinstveni u očuvanju njenog integriteta i istorijskog multietničkog bića.” Izgradnja države BiH u miru odvija se angažovanjem institucija međunarodne zajednice i bosanskohercegovačkih demokratskih snaga. Na temelju interesa građana BiH, a to se u istraživanjima iskazuje u procentu između 75 i 80% podrške građana integraciji Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju odvija se istorijski proces integracije BiH u EU.
Sa postizanjem članstva BiH u Evropskoj uniji država Bosna i Hercegovina će dobiti zakone izvedene na osnovi evropske pravne stečevine. Sve će to omogućiti brojne reforme, uključujući i ustavnu reformu. Na taj način će država BiH postati pravna i demokratska država. Postaće i država koja će garantovati jednake šanse za socijalni, ekonomski i kulturni razvoj svojih građana. Država je najveće opšte dobro za građane jer ona garantuje sigurnost i jednaka ljudska prava. Polazeći od ovih odrednica o važnosti države, preko koje će građani BiH postati građani Evropske unije, vrlo je važno u obrazovnom sistemu i u svim oblicima organizacije civilnog društva razvijati državotvornu svijest i svijest građana da u izborima za opštinska vijeća i parlamente daju povjerenje onim kandidatima na stranačkim listama koji imaju znanje za razvoj države i koji imaju etiku i moralni integritet da se bore za opšte dobro u razvoju državne zajednice. Političke elite koje brinu samo o užim stranačkim i grupnim interesima moraju postati prošlost u procesu usvajanja evropskih standarda za razvoj države Bosne i Hercegovine.
