26. oktobar (listopad) (26.10.) je 299. dan godine po gregorijanskom kalendaru (300. u prestupnoj godini). Do kraja godine ima još 66 dana.
Događaji
1377. – U Milama (danas Arnautovići) kraj Visokog u blizini Sarajeva, bosanski Ban Tvrtko I Kotromanić krunisan za Prvog Kralja Bosanskog, uzevši pritom titulu ‘Kralj Srbljem, Bosni, Primorju, Humsci zemlji, Donjim krajem, Zapadnim stranam, Usori, Soli i Podrinju i k tomu’
1863. – U Ženevi je osnovana međunarodna organizacija Crveni križ. Ona ostvaruje brojne i raznovrsne humanitarne zadatke na zdravstvenom i socijalnom polju, a naročito je orijentisana na pružanje pomoći žrtvama rata i drugih nesreća. Ideja o Crvenom križu (amblem organizacije je križ sastavljen od pet jednakih kvadrata na belom polju) rodila se prilikom bitke kod Solferina 1859, kada je Ženevljanin Anri Dinan, dirnut teškom sudbinom desetina hiljada ratnika napuštenih na ratištu, pokrenuo mjesno stanovništo i organizovao ga da dobrovoljno ukazuje pomoć.
1964. – Rijeka Sava poplavila Zagreb i okolicu. Ukupno 200 000 ljudi je bilo pogođeno katastrofom.
2002. – U napadu ruskih specijalnih jedinica na moskovsko pozorište, u kojem se odvijala talačka kriza, stradala 129 civila i 41 čečenski terorist.
2010. – Erupcija vulkana Mount Merapi u Indoneziji usmrtila 13 ljudi.
Rođeni
1611. – Antonio Coello, španski književnik;
1685. – Domenico Scarlatti (Napulj, 26. oktobar 1685 – Madrid, 23. juli 1757), italijanski kompozitor.
Sin je i učenik Alessandra Scarlattija, a školovao se i kod F. Gasperinija u Veneciji. Bio je kompozitor, kapelnik i klavijaturist u Rimu, Lisabonu, Sevilli na dvoru u Madridu. Pod očevim utjecajem pisao je najprije duhovnu muziku i opere. Oko 1730. posvetio se sonatama za čembalo, najviše u jednom stavku; njihov je stil izvršio odlučujući utjecaj na razvoj klavirske muzike u 18. vijeku. Postepeno je razvio virtuoznu tehniku na harpsikordu, i utjecao je na mnoge klavirske kompozitore, naročito u Španiji i Engleskoj.
Bio je sin poznatog kompozitora vokalne muzike Alessandra Scarlattija, a rođen je u istoj godini kao Johann Sebastian Bach i Georg Friedrich Händel. U petnaestoj godini života dobija posao orguljaša u Napulju, gdje 1703. piše prve opere, “L'Ottavia restituita al trono” i “Il Giustino.” Godine 1705. otac ga je poslao daleko od Napulja do Venecije, navodno na studije kod kompozitora Francesca Gasparinija. Dok je bio u Veneciji, Scarlatti se možda susreo sa mladim ircem, Thomasom Roseingravom, koji je mnogo godina kasnije engleskom muzikologu Charlesu Burneyu opisao Domenicovo sviranje harpsikorda „kao da je deset hiljada đavola sviralo taj muzički instrument, i da on nikada prije nije čuo takve prelaze i efekte na njemu“.
Do proljeća 1709. Scarlatti je preuzeo očev položaj muzičkog direktora u Rimu kod prognane Poljske kraljice Marije Casimira. Do njegovog odlaska 1714. komponirao je niz opera i povremenih komada, sve po tekstovima kraljičinog sekretara, Carla Sigismonda Capecija. Nešto od ove muzike je sačuvano, ali nije dostigla slavu koju će kasnije doživjeti njegove harpsikord sonate. Za ovu muziku ima malo interesa danas.
Do 1713. Scarlatti je uspostavio odnose s Vatikanom, a od 1714. do 1719 vršio je dužnost muzičkog direktora Julian kapele u katedrali Svetog Petra. Od sačuvane duhovne muzike iz tog vremena, samo STABAT MATER za deset pjevača daje naznake genija koji će pronaći svoj dugo odgađani procvat u harpsikord sonatama.
Tokom ovih godina Scarlatti je doveo do kraja njegovu očito nikad previše uspješnu karijeru opernog kompozitora s “Ambleto” 1715, imao je intermezzo “La Dirindina”, koja je zbog slobode njegovog teksta povučena iz koncertnog programa u Rimu. Njegova muzička nastojanja proizvela su “Berenice, Regina di Egitto” 1718, uz zajedničko komponiranje sa Nicolom Porporom. Više obećavajući za budućnost su njegovi odnosi s portugalskom ambasadom, za koje je 1714. komponirao kantatu u čast rođenja portugalskog princa.
U septembru 1719. Scarlatti je napustio posao u Vatikanu, a do kraja 1720. je bio u Lisabonu, gdje je njegova serenata “Contesa delle Stagioni” je izvedena u kraljevskoj palati 6. septembra. Postao je muzički direktor kod portugalskog kralja Ivana V. kao i muzički maestro kod kraljevog mlađeg brata Don Antonija i princeze Marije Barbara de Bragança, koja će ostati njegova zaštitnica, a za koju će kasnije napisati većinu svojih harpsikord sonata. Nastavio je i dalje da komponira serenade i duhovnu muziku. Međutim, velike promjene se dešavaju u Scarlattijevom životu. Godine 1725. umire njegov otac, a 1728. posljednji put posjećuje Italiju gdje ženi rimljanku, Mariju Caterinu Genti, koja će mu roditi šestero djece (četiri više nego u njegovom drugom braku sa španjolkom Anastasijom Maxarti Ximenes). 1728. njegova učenica Maria Bárbara udaje se za španskog prestolonasljednika, budućeg Ferdinanda VI, a Scarlatti slijedi kraljevski par u Španiju.
Tu će provesti svoje preostale godine, prvo u Sevilli, vjerovatno već slušajući špansku popularnu muziku i oponašajući, kako nam Burney govori, “melodije pjesama koje su pjevali prevoznici, i običan narod.” Nakon 1733. boravio je u kraljevskoj rezidenciji u Madridu i u obližnjim palatama La Granja, El Escorial, i Aranjuez. Mnoge veze s prošlošću čini se da su presječene uz emancipaciju koja će dovesti do izvanrednog stilskog razvoja harpsikord sonata. Scarlatti gotovo da nestaje kao kompozitor vokalne muzike, a ne postoji dokaz njegovog učestvovanja u ekstravagantnim opernim produkcijama dirigovanim na dvoru od strane njegovog prijatelja kastratija pjevača Farinellija.
Najvažniji sačuvani izvještaj o Scarlattijevom životu i karakteru nalazi se u objavljivanju njegovih “Esercizi po gravicembalo” (Vježbe) iz 1738, nizu od 30 harpsikord sonata. Serija sonata nastavlja briljantno sa rukopisnim sveskama kopiranim za Mariju Barbaru 1742. i 1749. Ona je postala kraljica Španije 1746, a muzičke aktivnosti španskog dvora postale su bogatije nego ikad. Glavni dokaz Scarlattijeve vlastite aktivnosti i dalje živi u završetku velikog niza harpsikord sonata kopiranih za kraljicu od 1752 do 1757, godini Scarlattijeve smrti.
Osim engleskih izdanja njegovih ranijih sonata iz 18. vijeka i nekoliko kontinentalnih reizdanja, većina Scarlattijeve muzike za klavijaturu bila je gotovo nepoznata izvan njegovog najužeg kruga. Imala je malo direktnog utjecaja na njegove italijanske sljedbenike ili na njemačke i austrijske kompozitore poput Carla Philippa Emanuela Bacha, Josepha Haydna, Wolfganga Amadeusa Mozarta, i Ludwiga van Beethovena, za čije brojne stilske karakteristike je bilo očekivano da ih imaju.
Tako je bilo sve do izdanja kojeg je pripremio italijanski pijanista Alessandro Longo, a tek tada su gotovo sve harpsikord sonate postale dostupne. 1906. Longo je objavio gotovo kompletno izdanje aranžmana za klavir od 545 sonata, grupišući ih prema ključu, ali razdvajajući Scarlattijeve sonate u parove i obraćajući malo pažnje na hronologiju i stil. Propusti u ovom i drugim izdanjima otežalo je bilo kakvo ozbiljnije razumijevanje stilskog razvoja i dosljednosti sonata.
U svojoj monografiji Domenica Scarlattija 1953. Ralph Kirkpatrick je napravio cjelokupan popis radova i promijenio brojeve 555 sonata po hronološkom redoslijedu štampanih i rukopisnih zbirki. Kirkpatrickov sistem brojeva Scarlattijevih sonata će naknadno zamijeniti onaj koji je napravio Longo. Uz odgovarajuća kompletna izdanja Kirkpatricka i Kennetha Gilberta (1971-1984), u kojima je očuvan hronološki red i parno uređenje izvora, omogućava nesmetan pogled na Scarlattijeva djela za klavijaturu koja se sada mogu dobiti, otkrivajući jedan od najvažnijih i izrazito originalnih muzičkih stilova iz 18. vijeka.
Udruženje Domenico Scarlatti je 1982. osnovao Enzo Amato, čija namjera je bila širenje velikog kulturnog i muzičkog nasljeđa napuljske muzičke škole iz 18.vijeka. Tokom svojih dugih karijera, poznati umjetnici i naučnici su aktivno i plodonosno sarađivali na brojnim projektima promovišući udruženje poput: Maria Luisa Anido, Maxence Larrieu, Sandro Cappelletto, Marcello Abbado.
1759. – Georges Danton, jedan od predvodnika Francuske Revolucije ;
1800. – Helmuth Karl Bernhard Graf von Moltke, pruski vojskovođa;
1802. – Mihajlo I, portugalski kralj;
1842. – Wassili Wereschtschagin, ruski slikar;
1854. – Ksaver Šandor Gjalski, hrvatski književnik;
1880. – Andrei Bely, ruski pjesnik i teoretičar;
1883. – Paul Pilgrim, američki atletičar i olimpijski pobjednik;
1900. – Karin Boye, švedska književnica;
1911. – Mahalia Jackson, američka pjevačica gospela;
1916. – François Mitterrand, francuski državnik;
1919. – Mohammad Reza Pahlavi, perzijski šah;
1942. – Zdenko Runjić, dalmatinski kompozitor;
1947. – Hillary Rodham Clinton, američka pravnica i političarka, bivša First Lady;
1968. – Robert Jarni, hrvatski nogometaš, “Vatreni 1998.”;
1974. – Haris Alijagić, bosanski prevodilac i slobodni autor;
1984. – Sasha Cohen, američka klizačica;
Umrli
1929 – Aby Warburg, njemački historičar umjetnosti
Wikipedia
