Zoran Bibanović: Inšallah, papa Franjo, inšallah! Bujrum u Sarajevo!

ZORAN BIBANOVIĆ/ POZITIVNA (H)ISTORIJA

Piše:Zoran Bibanović – DEPO

Da li Bosna i Hercegovina sa svojim većinskim Bošnjačkim narodom, postaje predvorje radikalnog islamizma prema Evropi ili će postati dijaloški most mira između Evrope i islamskog svijeta?
Ovo je ozbiljno pitanje za modernu Evropu čijih 30 miliona građana islamske vjere čini oko 6% ukupnog stanovništva.
Ako je danas Bosna i Hercegovina, sa najstarijim granicama u Evropi, sa velikom tradicijom gostoljubivosti i mirnog zajedničkog života različitih konfesionalnosti, sa svojim većinskim bošnjačkim narodom, manje most između Evrope i islamskog svijeta, onda je tome kriva evropska nesklonost da zaštiti multikulturno bosanskohercegovačko biće u posljednjem ratu i poraću, a posebno Bošnjake u trenucima brutalne ratne i poratne egzistencijalne ugroženosti – saglasni su dobronamjerni analitičari.
Bezbrojni su primjeri kroz historiju od srednjovjekovlja do danas, dojava iz susjednih zemalja, biskupa, kraljeva, papa, vezira, raznih svećenika, komunističkih prvaka…  protiv tada Bosne, a potom Bosne i Hercegovine koje su često rezultirale ratnim agresijama. Još u XII stoljeću, Zetski kraljVukan je pisao dojavu papi kao poglavaru Katoličke crkve, o postojanju hereze u Bosni. Vukanu je očigledno smetao Kulin ban, te se nadao da će mu na taj način oduzeti Bosnu.

 

Da li Bosna i Hercegovina sa svojim većinskim Bošnjačkim narodom, postaje predvorje radikalnog islamizma prema Evropi ili će postati dijaloški most mira između Evrope i islamskog svijeta?

Današnji dojavljivači pak rado dojavljuju o bosanskim muslimanima (Bošnjacima) kao radikalnom islamističkom mostu prema Evropi. Lažno prijavljivanje tako postaje sastavni dio sudbine zemlje.
Bosanskohercegovačke planine su milenijima zapljuskivali civilizacijski valovi sa svih strana koji nisu nikada prodirali dalje, ni na jednu stranu svijeta. „Dobre ljude“ su stoljećima porađale mnoge majke, a svojatale maćehe u ambijentu čudesne koegzistencije civilizacija. Napokon ono što se sa sigurnošću može ustvrditi da je kulturno nasljeđe Bosne i Hercegovine ujedno i kulturno nasljeđe Evrope i da se ne može odvojiti jedno od drugog.
U vremenu etničkih i agresivnih ratova, radikalizma svih boja, terorističkih akcija… Evropa raspolaže sa moćnim činjenicama iz svoje historije, koje se zanemaruju, a koje joj daju legitimitet u borbi za ljudska prava. Evropa se tako danas može pozivati na poruke Fojničke Ahdname, koja je vidljivi rezultat međureligijskog dijaloga i dalekog eha stare perzijske baštine, onako kako se svijet poziva na Kirov cilindar?
U decembru/prosincu 2003. godine, iranska dobitnica Nobelove nagrade za mir Shirin Ebadi se pozvala na davnog Kira rekavši:
“Ja sam Iranka, potomak Kira Velikog. Taj car je na vrhuncu moći prije 2.500 godina proglasio kako ne želi vladati onima koji to ne žele. Obećao je da neće nikoga prisiljavati da promijeni svoju religiju ili vjeru i da će poštovati sve manjine. Dokument Kira Velikog bi se trebao proučavati u historiji ljudskih prava” – kazala je S. Ebadi.

 

Ahdnama izdata bosanskim franjevcima, na tlu današnje Bosne i Hercegovine u geografskom srcu Evrope, prije više od 550 godina, je primjer koji Evropa nema u svojoj historiji

Osvajač Babilona (539 p.n.e.) perzijski vladar Kir Veliki izdaje antički dokument koji je sačuvan u obliku glinenog valjka (cilindra), a koga je 1879. godine, pronašao arheolog Hormuzd Rassam u temeljima babilonskog hrama. Originalni cilindar se danas čuva u Britanskom muzeju u Londonu.
Početkom sedamdesetih godina XX stoljeća, Kirov cilindar se počeo smatrati “prvim pisanim spomenikom o ljudskim pravima u svjetskoj historiji”.
Replika dokumenta se danas nalazi na drugom katu zgrade Ujedinjenih nacija – UN u New Yorku, gdje je tekst sa valjka preveden na šest službenih jezika UN-a.
Evropa ima Ahdnamu, koju franjevcima bosanske vikarije izdaje sultanMehmed II Fatih 28.5.1463. godine, u selu Milodraž kraj Sarajeva. Ugovor potvrđuje pravo na slobodno ispoljavanje vjere, imanja crkve, pravo na povratak i doseljavanje, a vrhovnu arbitažu Porte (pravo na direktno obraćanje) potvrđuje sultan skidanjem vlastitog ogrtača kojim ogrće katoličkog svećenika, upravitelja (kustoda) fra Anđeo Zvizdovića, koji je isposlovao taj dokument, inspirisan poslanjem sv. Franje.

 

Ahdnama se ne može tumačiti kao dokument o nejednakosti jer je piše vojni pobjednik (Mehmed, sin Murad-Hanov, vazda pobjedonosni – kako se sam predstavlja), vrhovni svjetovni i duhovni poglavar, vjerskom poglavaru vojno poražene strane (fra Anđeo Zvizdoviću) i to stoljeće prije priznanja caraKarla V koji je u Augzburgu (1555.) priznao Luterovu crkvu i to uz načelo Cuius regio, Illius religio (čija zemlja njegova religija).
Po tom načelu zemaljski gospodari u Evropi slobodno biraju vjeru, ali ta vjera onda postaje obavezna i za njihove podanike.
Vjerski ratovi u Evropi su nakon toga i dalje nastavljeni da bi tek 1648. godine, Westfalskim mirom, bila priznata ravnopravnost katoličke, luteranske i kalvinske konfesije i crkve uz pridržavanje i dalje načela Cuius regio, Illius religio.

 

 „Na stećcima su davno uklesane poruke onog i onakvog svijeta o kom moderna Evropa danas sanja”

Ahdnama nije jednokratni dokument milosti vladara jer je njena praksa potvrđivana sljedećih stoljeća, a posljednji put je potegnuta (početkom XIX stoljeća) kao argument prilikom odbrane sarajevskih Jevreja u mahzaru koji je potpisan od strane 248 uglednih građana Sarajeva protiv veziraMehmed Ruždi-paše koji je utamničio hahambašu Mošu Danona i desetoricu jevrejskih prvaka. Siledžija Mehmed Ruždi-paša je tako postao zatvorenikom, a Jevreji i danas svake godine u junu hodočaste na grob rav Moše Danona u Stolac.
Evropska  konvencija iz 1950. godine, kao i Univerzalna povelja o ljudskim pravima UN-a iz 1948. godine, su mlađe oko 2.500 godina od „Kirovog cilindra“ koji se smatra spomenikom i prvim dokumentom o ljudskim pravima u historiji svijeta i kao takav je izložen u palati UN u New Yorku.
Po istom principu treba tretirati i Ahdnamu, prevesti je na zvanične jezike EU i izložiti u palati EU u Brislu, kao spomenik prvom dokumentu o ljudskim pravima izdatom na tlu Evrope.
Bilo kako bilo, Ahdnama izdata bosanskim franjevcima, na tlu današnje Bosne i Hercegovine u geografskom srcu Evrope, prije više od 550 godina, je primjer koji Evropa nema u svojoj historiji.
Može li današnja Bosna i Hercegovina biti oku vidljiv ambijent za uspostavljanje velikog Evropskog mosta međureligijskog dijaloga i pomirenja?
Može, jer posjeduje kritičnu dozu potrebne simbolike. Bosna i Hercegovina je postojbina jedinstvenog srednjovjekovnog bosanskohercegovačkog nadgrobnog spomenika – stećka. Stećak je pred upisom na listu Svjetske kulturne baštine – UNESCO. Stećak je dokaz zapanjujuće činjenice da se uz nesporne utjecaje sa istoka i zapada Evrope, tih vremena, u Bosni i Hercegovini razvila autohtona kultura koja se zadržala nekoliko stoljeća, a potom nestala. Tajanstveni kameni spomenici ljudi čiji su prvaci sebe nazivali “dobri hristjani”, “dobri ljudi”, “dobri bošnjani”… će i na dalje ostati izvor mnogih nagađanja i teorija. „Na stećcima su davno uklesane poruke onog i onakvog svijeta o kom moderna Evropa danas sanja” – zapisao je hrvatski književnik Miroslav Krleža.
Može, jer je srednjovjekovni osvajač zatekao jedinu multikonfesionalnu i multikulturnu zemlju u Evropi u kojoj su jedni uz druge živjeli pripadnici katoličke i pravoslavne crkve, te Crkve bosanske.
Može, jer se islamsko vjersko iskustvo u Bosni i Hercegovini zasniva na učenju i praksi najstarije hanefijske sunitske pravne škole koja ima najviše sljedbenika. Sljedbenici ove škole se nazivaju «ljudima samostalnog mišljenja» koji tumače islam kao vjeru razuma, čiji se postulati mogu dokazati općeprihvaćenim naučno utvrđenim istinama i u tom smislu odbacuju svaki vjerski fundamentalizam kao slijepo pridržavanje zakona.
Može, jer Staro jevrejsko groblje u Sarajevu, drugo po veličini i značaju u Evropi (poslije groblja u Pragu) predstavlja jevrejski memorijalni kompleks kakvom, radi određenih oblikovanih specifičnosti nema premca u Evropi uopšte. Ono što sefardsko groblje čini izuzetnim je oblik nadgrobnih spomenika – kojih po mišljenju niza autoriteta za ovu oblast nema nigdje van Sarajeva. Groblje se po izvjesnim elementima može porediti samo sa nekim srednjovijekovnim nekropolama stećaka. Pred novim generacijama je posao istraživanja porijekla oblika sefardskih nadgrobnih spomenika u Sarajevu.
Može, zato što u starom dijelu Sarajeva postoje tri lokaliteta: Islamsko Turbe sedam braće (Jediler turbe), Katolička crkva svetog Ante Padovanskog i Stara pravoslavna crkva svetog Arhangela, Mihaila i Gavrila na Baščaršiji, koje ljudi još uvijek posjećuju u jednom obredu, bez obzira na njihovu vjersku pripadnost, i to je vjerovatno jedinstven običaj u svijetu.

 

Može li današnja Bosna i Hercegovina biti oku vidljiv ambijent za uspostavljanje velikog Evropskog mosta međureligijskog dijaloga i pomirenja?

Može, zato što je i pored svih ratnih razaranja, etničkih čišćenja i raseljavanja, historijsko područje Sarajeva koje obuhvata površinu od 250,5 ha između Vratničkog bedema na Zmajevcu i Bijeloj tabiji do Marijin dvora po pravcu istok-zapad i od područja Koševskih parkova, Čekaluše i Vrbanjuše do Alifakovca i Skenderije po pravcu sjever-jug, ostalo jedinstveni spomenik multikonfesionalnosti i multikulture u Evropi… Takvi su i mnogi drugi gradovi u državi.
Postoji više načina da se kreira pozitivna slika Bosne i Hercegovine i stvori novi brend. Za svaki od njih je potrebna svjesnost o posjedovanju jedinstvene kulturne (prirodne) baštine i identiteta.
Mega popularni papa Franjo, prvi papa iz Latinske Amerike i južne hemisfere, prvi papa isusovac i prvi papa koji je nakon tačno 1.100 godina uzeo novo papsko ime, je najavio svoj dolazak 6 juna/lipnja kako bi propovijedao mir i međureligijski dijalog u Sarajevu.
Inšallah, papa Franjo, inšallah!