Autor: Donatella Di Cesare
Riječ Zapad, koja se tako često priziva ovih dana, ima značenje koje se artikulira u različitim epohama. Ona ne označuje neki sistem vrijednosti, neku političku formu, neki način života. Zapad je horizont na koji su gledali Grci: italijanska obala, evropski kontinent, buduća epoha u povijesti svijeta. U razdoblju između dva svjetska rata filozofi usud Zapada nisu mislili kao sumrak, nego kao prolaz: u tami evropske noći nije bilo samo smrti i uništenja, nego i mogućnosti spasa. Zapad je bio Evropa, Evropa je bila Zapad. U ovoj perspektivi, koja bi se danas – s ispravnim kritičkim naglaskom – imenovala evrocentričnom, ono što je bilo s druge strane Atlantika, uključujući Englesku, nije bilo zapadno. Nakon 1945. godine težište Povijesti prelazi s evropskog na američki kontinent. Čak i riječ “Zapad” mijenja svoje značenje, označavajući American way of life, američki stil života i sve ono što on, između vrijednosti i obezvrijeđenosti, nosi sa sobom. Evropa se prilagođava, manje-više nevoljko. Ako ni zbog čega drugog, onda barem kako ne bi izgubila vezu sa Zapadom kojemu je oduvijek bila bitnim dijelom. Ono što se događa ovih iznimno teških dana, iza hvaljenog novog sukoba civilizacija, jeste samo-brisanje Evrope, Evrope koja se odriče same sebe, svoje memorije, svojih zadataka. Godina 2022. označava daljnji, definitivni pomak, otvaranje raspukline u povijesti Starog kontinenta. Evropa šuti, nad njom se nadnose ratni bubnjevi atlantskog Zapada, pred kojim je, čini se, ona potpunoma abdicirala. Ledena figura Ursule von der Leyen, ove jedinstvene, uznemirujuće pojave, koja se s vremena na vrijeme pojavljuje kako bi najavila “nove sankcije Rusiji”, sažima dobro u sebi voštanu i ugaslu Evropu, nesposobnu suočiti se s najavljenom krizom. Je li moguće da od 2014. nije bilo akcije da se izbjegne ono najgore? Je li moguće da između decembra i februara nije bilo raspoloživog prostora za spriječiti invaziju? Je li moguće zabraniti vlasti da posreduje za mir? Riječ je o pravom pravcatom lancu neoprostivih političkih pogrešaka o kojima će evropski građani u bliskoj budućnosti tražiti polaganje računa od onih oni koji sada igraju odlučujuće uloge.
Kao da to nije dovoljno, fatalnu evropsku šutnju razdiru prostačke provokacije Borisa Johnsona, promicatelja Brexita, i drske i nepromišljene riječi Bidena, možda jednog od najgorih američkih predsjednika. Samoubojstvo Evrope je pred očima svih. I to je ono što nas obuzima tjeskobom i zabrinjava. Jer to se tiče naše budućnosti i budućnosti novih pokoljenja. Odjednom više nema govora o Next Generation EU – nema ni spomena obrazovanja, kulture, istraživanja. Na dnevnom redu je samo oružje. Ima onih koji tome aplaudiraju, hvaleći fantomsku “kompaktnost” Europe. Koju kompaktnost? Kompaktnost ratoborne Evrope, šake oružja? Gubi li više svaka država za sebe, s Njemačkom na čelu? Ovo zacijelo nije Evropa kojoj smo težili. Bilo nas je mnogo koji smo imali puno povjerenje u sposobnosti Unije, koja je odoljela pritiscima suverenističke desnice i za koju se činilo da je izašla iz pandemije svjesnija i nadasve solidarnija. Nikada nismo mogli zamislili ovo skretanje. Rasjeklina koja se otvorila na starom kontinentu, u koju san Evropejaca riskira da se strovali, također je i prekid veze što su je dvije povijesno najznačajnije zemlje, Njemačka i Italija, isplele s Rusijom. Oni koji se zadovoljavaju ponavljanjem refrena “postoji agresor i napadnuti”, što svi priznajemo i prepoznajemo, ne pitaju se o uzrocima i ne gledaju na učinke ovog rata. Osim što postoji evropeistička Rusija, postoji i evropska Rusija. Rusija je u svojoj povijesti uvijek bila rastrzana između iskušenja da se približi zapadnom modelu i želje da se, umjesto toga, okrene Istoku s jogunastom slovenofilijom, posvjedočenom, između ostalog, u djelu Dostojevskog. Za vrijeme boljševičke revolucije prevladala je otvorenost zbog internacionalizma. Ako je Staljin promijenio smjer, kraj sovjetskog imperija označio je pravu prekretnicu. U toj kaotičnoj situaciji pojavila se nacionalistička struja koja je tinjala pod pepelom. Putin je rezultat kako ovog nacionalizma, raspaljenog i od strane mislioca suverenista Aleksandra Dugina, tako i osujećene okcidentalizacije. Ali ko će imati koristi od izolirane Rusije, okrenute samoj sebi, upućene na azijske horizonte? U sugestivnoj slici koja se javlja kod Nietzschea, kod Valéryja, kod Derride, Evropa se pojavljuje kao mali rt, glava, poluostrvo azijskog kontinenta. Niko nikada nije uspio ustanoviti gdje je njegova granica u odnosu na Istok, ali je svakako vazda igrao ulogu glave, mozga velikog tijela. Ta je glava bila luč, dragocjeni biser. Pitamo se kud se djenula.
Donatella Di Cesare, filozofkinja iz Rima
Preveo s italijanskog Mario Kopić
Donatella Di Cesare, Il suicido dell’Europa, Il Fatto Quotidiano, 24. 3. 2020.
