Pariška komuna – prvi svjetski poznati primjer radničke socijalističke revolucije

Pariška komuna ( fr. La Commune de Paris) se odnosi na vlast koja je upravljala Parizom u periodu od 18. marta (formalno od 26. marta) do 28. maja 1871. godine. Zavisno od ideologije komentatora, bila je opisivana kao anarhistička ili komunistička.

Pariška komuna je prvi svjetski poznati primjer radničke socijalističke revolucije.

U januaru 1871. Pariz su osvojili Prusi, a nova vlada sačinjena uglavnom od monarhista, nije uspela da zbaci narodnu gardu i uhapsi republikance pa se seli u Versaj. 18. marta 1871. narod izlazi na ulice i preuzima kontrolu nad Parizom. Oni su osnovali komunu, u kojoj su ljudi sami, kontrolisali sudbinu grada i pokušali da uspostave slobodu i jednakost za sve.

magazinplus.eu

BILANS JEDNOG PORAZA

(Jasna Tkalec – noviplamen.net)

Već je sredinom XIX stoljeća Engels pisao »Pariz je u zadnjih pedeset godina došao u takav položaj da tamo nije mogla izbiti nikakva revolucija, koja ne bi zadobila proleterski karakter». Tako je 1871 došlo do uspostavljanja revolucionarne vlasti, zasnovane na općem pravu glasa i na samoupravljanju odozdo. Pariška komuna smatra se za prvu pobjedu proletarijata u historiji. Trajala je 72 dana – od 13 marta do 28 juna – a zbivanja, koja su je dovela na vlast proizišla su iz francusko-pruskog rata 1870. Zasadi i odluke Komune služili su kao inspiracija i putokaz svim sljedećim proleterskim revolucijama. Učilo se na njenim greškama, da bi se počinile još pogubnije, ali i da bi se spasavali socijalistički pokušaji i nove revolucije. Ma kako nisko socijalističke ideje danas kotirale u svijetu, zbog ogromne slabosti ljevice i epohalnog odustajanja, koje graniči s izdajom, izvjesnih dijelova te iste ljevice, ipak ne treba zaboraviti da je poriv za slobodom i pravdom u ljudima neuništiv. Revolucije se rađaju iz pepela kao žar ptica, a trešnje cvjetaju i donose plodove svakog proljeća…

Situacija Francuske

Francuska od početka XIX stoljeća živi pod autoritarnim režimima i svi pokušajii da ih se oslobodi završavaju novim gubicima slobode. Godine 1804 Napoleon proglašava I Carstvo (Première Empire), zatim dolazi Restauracija, pa Julska monarhija (1830), koja će dovesti do revolucionarne 1848 godine, a ova je Pariz stajala mnogih žrtava na barikadama. Revolucionarna 1848 godina završava proglašenjem Druge republike, ali će i Druga republika završiti krvavom represijom i pobjedom rekacije. U decembru 1851 Louis Napoleon izvršava državni udar i uspijeva ugušiti otpor u Parizu i na jugu zemlje te se uz pomoć političkih pritisaka i prijetnji, u decembru 1852, proglašava za Napoleonom III i uspostavlja Drugo Carstvo, (Seconde Empire), koje će nakon sloma u ratu s Pruskom dovesti do Pariške komune.

U julu 1970 Napoleon III objavljuje rat Bismarku i Pruskoj, ali slabo naoružana i nedovoljno izvježbana francuska vojska sa kukavičkim generalima, nije mogla zadržati prodiranje pruske vojne sile u Francusku. Generale i cara zarobljavaju Prusi i time žalosno završavaju megalomanske pretenzije Napoleona III. O tim danima napisao je Zola potresan roman „Slom“ (la Débâcle), prvo djelo, koje ima osim književne vrijednosti i obilježje ratne reportaže.

II carstvo Napoleona III srušeno je spontanim narodnim ustankom 4 septembra 1870. Pobjeda Prusa i njihovo zaposjedanje sjevernog dijela Francuske bilo je strelovito: slom se dogodio kod Sedana. Pariz je opkoljen i opsjedaju ga Prusi. Na glas o kapitulaciji mase Parižana prodiru u parlament i prisiljavaju ga da svrgne omraženog Napoleona III. U Parizu zasjeda vlada nacionalnog spasa, sastavljena od predstavnika dominantnih klasa. Ta se vlada više trudila da Francuzi prihvate kapitulaciju, no da radi na spasavanju zemlje, jer je bila svjesna da bez pomoći Nijemaca neće moći stati na kraj socijalističkim idejama, koje su se širile Parizom.

Ratna zima

U opsjednutom Parizu u zimu 1970/71 zavladala je velika glad i studen, u času kad stiže vijest da je u sobi ogledala Versailleskog dvorca vlada nacionalnog spasa potpisala primirje s Prusima, koje treba da bude ratificirano kroz dvije sedmice. Gnjev Parižana sve više raste. Oni ne vjeruju vladajućim klasama, jer se Pariz nebrojeno puta dizao na ustanak i krvario na barikadama, ali je narod uvijek bio izigran od rekacije te je sprega krupne buržoazije i aristokracije u više navrata prigrabila vlast izborenu narodnom krvlju.

U ratnoj situaciji na veliku brzinu organiziraju se izbori za novu Nacionalnu skupštinu, koje jetrebalo održati 8 februara. Desnica, koja se izjašnjavala »za mir« predložila je listu kandidata za parlament, na kojoj se našlo 400 imena istaknutih monarhista, što je još više razgnjevilo stanovnike Pariza. Ovi su bili najteže pogođeni opsadom, trpjeli glad i zimu, no nisu odustajali od obrane gradskih bedema i nisu se uopće osjećali poraženima. Sastav tih branilaca Pariza sačinjavalo je pariško siromašno građanstvo, zantlije i sitni trgovci, onaj dio društva, koji je za vrijeme Francuske revolucije, u godinama njenog rasta (1792-1794) predstavljao sankilote: stolari, bačvari,kovači, krojači, kožari, užari, tesari, zidari.

Oni predlažu drugu listu, koju sačinjavaju republikanci i koja se izjašnjava protiv potpisanog primirja s Prusima. Tako dolazi do opasne suprotnosti između stavova predstavnika glavnog grada i ostatka zemlje, to jest između pariškog proletarijata i predstavnika zemljoposjednika. Njihovi interesi i ciljevi su u očitoj suprotnosti – narod Pariza ne želi predaju oružja ni razoružanje Nacionalne garde te ne dopušta odvlačenje topova sa bedema Pariza. Bedeme Pariza brani dobrovoljačka Nacionalna garda, a predsjednik vlade Thiers naređuje njeno razoružanje. No Thiersovi generali nisu u stanju to provesti u djelo: odredi vojske bratime se s narodom, a zapovjedi da se puca u masu okupljenu na trgu Bastille i na Monmartru postižu suprotne efekte. Dio vojske i njenih zapovjednika pristaje uz narod Pariza.

Upravljači Pariza

Jasno, i u izborima provedenim u samom Parizu najbrojniji su bili glasovi radničkih četvrti, dok su se elegantne bogataške četvrti slabo odazvale glasanju. Pariška gradska skupština, koju čini 70 predstavnika, zastupa narodne slojeve i samo djelimično buržoaziju, koja ili nije izišla na izbore ili je smjesta odustala od sudjelovanja u gradskoj vladi, zbog neslaganja s njom. Među predstavnicima Parižana nema ni socijaliste utopiste Blanquija , kojeg će Thiers dati uhapsiti, dok se ovaj oporavljao od tamnice u santoriju prijatelje-liječnika izvan Pariza, ali zato ima dosta njegovih sljedbenika – blanquista. Po zanimanjima u gradsku skupštinu ušlo je 25 radnika, 12 zanatlija, 4 namještenika, 6 trgovaca, 3 advokata, 3 liječnika, 1 apotekar, 1 veterinar, 1 inžinjer, 2 slikara i 12 novinara.
Gradska se skupština smjesta podijelila na »većinu« i »manjinu«. »Većinu« su činili jakobinci, blankisti i »nezavisni«. Za njih je politika bila važnija od socijalnih pitanja. Smatrali su za sebe da su u neku ruku nastavak »montagnards-a« iz Francuske revolucije i držali do centralizacije akcija, odnosno bili su pobornici revolucionarnog autoriteta, ispoljenog u Francuskoj revoluciji tokom 1793 godine. Ipak, upravo oni izglasat će sve socijalne mjere, koje će donijeti Komuna.

»Manjinu« predstavljaju radikali, pristalice Proudhona i ujedno internacionalisti, čiji je cilj donošenje protuautoritarnih socijalnih mjera. Oni su pristaše Socijalne republike.

Manjinci u gradskoj skupštini bit će i protiv stvaranja Komiteta javnog spasa, u času kad Parizu prijeti opasnost od upada vladinih trupa, jer osporavaju autoritarnost organa javne bezbjednosti, smatrajući ih suštinski nedomokratskim. No uprkos ovih teorijskih razmimoilaženja, koja ostaju nerazumljiva većini stanovnika Pariza u vrijeme Komune, oni će se zajednički boriti protiv trupa versjaca do posljednjeg daha.

Grad Pariz

Sa modernom urbanistikom, što se naročito razvila za vrijeme Napoleona III, koji gradi najpoznatije pariske bulevare, srednjevjekovna izmiješanost stanovništva Pariza potpuno je nestala. Srušene su čitave četvrti u centru grada i izgrađene široke avenije oivičene platanama. Neki tvrde da je nastanak pariskih bulevara imao osim urbanističko-estetskog i strateško značenje. Uske uličice nekadašnjeg Pariza bile su nespretne za juriše trupa i napadanje konjicom te dovlačenje topova protiv barikada, koje je narod u njima redovno podizao za vrijeme svakog ustanka ili revolucionarnog pokušaja i branio ih do posljednje kapi krvi ili pak uzmicao i uspijevao pobjeći kroz oronule zgrade nastanjene ogromnim brojem gradske sirotinje, žena i djece, što je vojnicima onemogućavalo kretanje i proboj.

Tako su se bogtaši nastanili u 7,9 i 16 i 17 arondismanu (gradskom okrugu -četvrti) odnosno uglavnom na zapadu grada, dok su radne mase stanovale od u 10, 11, 12, 13, te u 18, 19 i 20 arondismanu, odnosno na suprotnom kraju grada.

Pariz je pod kraj šezdesetih godina devetanestog vijeka brojio 1.800.000 stanovnika, a više od pola miliona činili su radnici i sitni zanatlije , koji su radili sami ili imali samo jednog pomoćnika. Oogroman je broj i sitnih trgovaca, čije socijalno stanje nije bilo bolje od radničkog. Oni se nisu borili samo na barikadama, već su se počeli i organizirati. Pariški radnici bili su dio Radničke internacionale, čiju je sekciju u Francuskoj zabranila vlada. Ipak i Napoleon III morao je popuštati te je 1864 radnicima bilo priznato pravo na štrajk, a 1868 postignuta sloboda štampe. Napoleon III želio je i izborima potvrditi vlastiti položaj. Blanquisti su ovo iskoristili i odmah se raspisali zahtijevajući antikapitalističke mjere. Uoči izbijanja rata s Pruskom zahtjevi za općim pravom glasa preplavljuju parisku štampu, a blanquisti pišu o nužnosti nacionalizacije banaka, rudnika i željeznica.

Ovaj socialni sastav pariških gradskih slojeva posjeduje izoštrenu socijalnu i patriotsku vijest. U zimu 1871, ispaćen glađu, zimom i ratom, strepi da će mu mjere Thiersove vlade ponovo oteti plodove njegove požrtvovane borbe.

Sukob

Vlada se povlači u Versailles već 10 marta. Thiers 17 marta naređuje trupama, koje su noću ušle u Pariz, da odvuku topove s gradskih bedema. Parižani smatraju te topove svojim vlasništvom, jer su ih kupili vlastitim samodoprinosom, a stanovništvo Monmartrea prvo se podiže na ustankak. Građani hapse genrale Lecompta i Clemant-Thomasa, omrznute još od krvavog pokolja što su ga počinili u junu 1848, no u ostalim dijelovima grada vojska i narod se bratime. Uprkos intervenicije gradonačelnika 18 arondismana, Clemaceau-a , uhpšeni generali su streljani. Thiers bježi u Versailles. Oči cijelog svijeta uprte su u revolucionarni Pariz. Dana 18 marta proletarijat Pariza i Centralni komitet Nacionalne garde, zadužene za obranu grada, sačinjen od dotada nepoznatih imena – Varlin, Dombrowski, Moreau, Michel, Ranvier – stupaju u odlučnu akciju. Dana 27 marta Ranvier predaje pred ogromnom masom građana vlast legalno izabranoj Pariškoj komuni. Stajaću plaćenu vojsku zamijenjuje naoružani narod, a pogoni u fabrikama predani su na upravu radncima. Pariška komuna započinje svoju blještavu, ali kratkotrajanu životnu parabolu.

Život komune

Parižani žive intenzivnim političkim životom. Izbori se održavaju 26 marta za Savjet Komune, a 18 aprila ponovljn je dodatni izborni krug. Organiziraju se ponovo brojni politički klubovi, koji raspravljaju o novom društvenom poretku. U četvrtima bogataša na zapadu grada ne djeluje međutim ni jedan jedini klub. Dana 7 maja klubovi se udružuju u savez –federaciju – kako bi imali što tješnju vezu sa Savjetom Komune.
Za vrijeme Pariške Komune, koja je trajala 72 dana, javlja se jednaki broj novih novina (više od sedamdeset), uz već velik broj novinskih glasila, što postoje od ranije. Među svim tim novinama ističi se kao najradikalniji Cri du peuple Jules Vallèsa i Le vangeur Félixa Pyata.

Mjere koje donosi Komuna nesumnjivo su napredne, ali do primjene većine izglasanih odnosno usvojenih odluka nije došlo, jer je Komuna isuviše kratko trajala i djelovala u situaciji rata i opsade grada. Može se kazati da je Komuna upravljala gradom do 20 maja, a od tog datuma vodile su se jedino žestoke bitke i govorilo je oružje.

S pravnog gledišta, u odnosu na cijelu zemlju, mjere koje je donijela Pariška komuna u odnosu na tobože legalnu vladu čitave zemlje, nisu imale nikakve vrijednosti i nestankom Komune one nestaju bez potrebe za bilo kakvim posebnim aktom. Neke od tih mjera ponovo će usvojiti Republika, mnogo decenija kasnije.

Financijske i socijalne mjere Komune

Počinje se s donošenjem onih mjera, koje su bili u izvorištu ustanka 18 marta. Tako se ukida obaveza plaćanja neplaćenih stanrina od mjeseca oktobra 1870 do aprila 1871, tj za ono vrijeme kad se Pariz našao u okruženju. Isto tako zalagonici je zabranjena prodaja založenih stvari, a također 12 aprila građani su oslobođeni plaćanja dužničkih rata. Podmirenje velikih dugova dobija tri godine odgode. Potom se besplatno oslabađaju iz zalagaonice predmeti čija vrijednost nije jako visoka.

Ove mjere slijedi niz socijalnih mjera. Ranjenici i ratne udovice dobijaju penziju u iznosu od 600, a siročad u 365 franaka. Isto se odnosi i na članove nacionalne garde poginule u ratnim sukobima tokom mjeseca aprila i u borbama, koje neprekidno traju. Napušteni stanovi rekvirirani su u korist onih, koji su zbog artiljerijske paljbe Nijemaca i versajaca postali beskućnici, a otvorena su i mnoga sirotišta uz pomoć bogatijih pariških porodica.

Glad je znatno smanjena, jer su građani Pariza došli do vojnih skladišta hrane, a osim toga u grad se probijaju, kroz njemačke linije, prehrambeni artikli proizvedeni u okolici i na ničjoj zemlji. No 22 aprila Thiers nameće blokadu željezničkog saobraćaja, čime je snabdijevanju velegrada nanesen žestog udarac. Komuna odgovara javnom prodajom po racioniranoj cijeni krumpira i mesa iz gradskih klaonica. Građanima su podijeljene kartice za hljeb, u kojem se najviše oskudijeva, ali gotov u svim četvrtima fukcioniraju javne menze, koje besplatno dijele hranu (po primjeru »Varlinovog lonca«).

Tu su i simbolične mjere. Od 28 aprila zastava Komune je crvena i 79 godina nakon Francuske revolucije ponovo se uvodi revolucionarni kalandar.

Demokratičnost i pravo građanstva

Članovi Komune, izabrani od naroda u svom su djelovanju neprekidno pod kontrolom i paskom naroda. Njihov se rad stavlja na diskusiju i mogu biti opozvani svakog trenutka. Oni su izabrani od naroda i za narod. To je direktna demokracija , koja se zasniva na aktivnom sudjelovanja građana u vlasti, navedena u revolucionarnom ustavu iz 1793 godine. Citirana je kostitucija pravo na ustanak proglasila za »najsvetije pravo i najveću od svih obaveza« (Deklaracija o pravima čovjeka i građanina, član XXXV).

Pariška komuna priznaje također sva građanska prava strancima: »Smatrajući zastavu Komune zastavom Republike cijelog svijeta ona daje naslov i prava građanina svima onima koji joj služe.«

Radna prava

Odlukom donesenom sredinom aprila rekviriraju se radionice koje su ostale napuštene i predviđa se da će iste biti pretvorene u radničke zadruge nakon obeštećenja njihovih vlasnika. Radionice oružja rade bez prekida. Uredi – poslovne agencija – za smještanje radne snage, ustvari vrlo unosna poduzeća za vrijeme II carstva, ukidaju se odlukom od 20 aprila, jer su proglašeni za »trgovce crnim robljem«. Ovaj posao prelazi sad u ruke gradske uprave. Treba napomenuti da u to vrijeme radni dan traje još uvijek 10 sati i da se ta satnica smatra ne samo normalnom, nego čak i reduciranom i odnosu na ranije stanje.

Isto tako donose se oštre mjere protiv rada »na crno«, kao i protiv globljenja radnika i odbitaka od nadnice kako u privatnim poduzećima tako i u javnoj administraciji. Po prviput u historiji garantirana je minimalna nadnica.

Komuna najavljuje primjenu samoupravljanja. U poduzećima sakih 15 dana birat će se novi radnički savjet za svaki pogon, a po jedan radnik u pogonu dobija zaduženje da radničkom savjetu podnosi zahtijeve odnosno prigovore radnika.

Prava žena

U Pariškoj komuni aktivno sudjeluju mnoge žene. Od učesnica poput Louise Michel, jedne od najistaknutijih vođa Komune, novinarke André Leo, mlade ruske aristokratkinje Elisabeth Dmitreff te knjigovežačke radnice Louise Lemel nastaje prvi organizirani ženski pokret. Njihova se organizacija zove Savez žena za odbranu Pariza i njegu ranjenika (Union des femmes pour la défense de Paris et les soins aux blessés), no one se najmanje bave njegovateljskim dužnostima. Žene Komune zahtijevaju jednakost na radu i jednake nadnice s muškarcima te kao nastavnice otvaraju škole u napuštenim radionicama, osim već uobičajenog posla, u ratnim prilikama,njegovateljica u bolnicama i na previjalištima.

Komuna priznaje slobodne veze muškaraca i žena (isplaćuje penzije udovicama poginulih ustanika, bile one vjenčane ili ne), a također su nezakonita djeca izjednačena sa zakonitom te i ova također uživaju pravo na novčanu pomoć.

Upravo žene Komune donose dekret i sprovode u život odvajanje crkve od države. Crkva nije više prisutna ni u školi ni u bolnicama .
U danima žestoke navale versajskih trupa, odred od stotinjak žena, predvođen Louisom Michel, brani Pariz na trgu Blanche.

Uloga žena i zakoni o jednakosti, doneseni za vrijeme Komune predstavljali su važan korak u emancipaciji žena i za prava koja im je priznala Komuna žene Evrope borit će se idućih stotinu godina .

Život i funkcioniranje gradske uprave

Iako je posla bilo veoma mnogo, a politički život grada bio veoma bujan, nedostaju namještenici, koji će provoditi u djelo novodonesene propise, jer je većina činovnika administracije prebjegla u Versailles, Thiersu. Kako bi nadoknadila nestašicu izvršitelja Komuna odlučuje da se namještenici javno biraju, određuje im pristojnu plaću (6.000 franaka godišnje), zabranjuje kumuliranje plaćenih funkcija i oslobađa ih političke i profesionalne zakletve.

Budući da je većina pravnika pobjegla iz Pariza – trebalo je nadoknaditi i ovu nestašicu. Mnoge odluke ne mogu se primijeniti, jer nedostaju kadrovi, a da bi se to olakšalo, ukidaju se pravne funkcije. Zakonita i nezakonita djeca se automatski izjednačuju, kao i sklapanje braka jednostavnim međusobnim pristankom (za muškarce je minimalna dob 18, a za žene 16 godina). Sva djelatnost javnih bilježnika potpuno je besplatna.

Kako se osporavani organi Opće bezbjednosti rigidno drže vlastitih strogih postupaka Eugène Protot uvodi izvjesnu vrstu habeas corpus-a: uhapšeni od strane Centralnog Komiteta Nacionalne garde ili organa bezbjednosti moraju odmah biti obaviješteni čime ih se tereti. Zabranjeni su pretresi i rekvizicije bez mandata. Obavezno se mora pismeno navesti motiv hapšenja, a uvedena je i stalno nadziranje zatvora.

I u obrazovanju postoji isti nedostatak kadrova kao i u upravi grada i u pravnom sustavu.Profesori viših razreda i sveučilišne nastve, neskloni Komuni, napustili su gimnazije i fakultete, a ostale su puste i nebrojene privatne škole, čiji je rad bio zajamčen posebnim zakonom donesenim 1850 godine. Do masovnog napuštanja pariskih škola došlo ja pogotovo nakon što je 2 aprila objavljen dekret o odvajanju crkve od države.

Édouard Vailland, zadužen za područje obrazovanja, predviđa reformu koja će uniformirati nastavu kako općeg usmjerenja tako i stručnih škola. U gradu bez prekida rade dvije stručne škole i u njima se učenici podučavaju laicitetu. Vjerska nastava je zabranjena, znakovi vjere izbačeni iz učionica. Specijalno oformljenja komisija razmišlja o obrazovanju djevojčica. Nastava u školama proglašena je besplatnom i laičkom, a nastavnicima gradska uprava isplaćuje pristojne plaće, jednake zamuško i žensko nastavno osoblje.

Konkordat crkve i Napoleona I iz godine 1802, koji je navodio katoličku religiju »religijom većine Francuza«, ukinut je, a religiozna lica stavljena pod pasku, zbog neprijateljskog držanja prema Komuni. Kako je Auguste Blanqui bio uhapšen, komunari su versajcima predložili njegovu zamjenu za nadbiskupa Pariza. Budući da je Thiers dva puta odbio taj prijedlog nadbiskup je zadržan u zatvoru i streljan sa još četiri crkvena lica iz osvete, kad su versajske trupe počele prodirati u Pariz.

Slamanje Komune

Thiers i versajci sklapaju savez s Prusima i nakon duge opsade i žestokih borbi prodiru u grad. Pariz se lako ne predaje. Učesnici komune ne brane samo opsjednuti grad, nego i stvar proletarijata cijelog svijeta. U svakoj ulici i na svakom trgu niču barikade, trošne kuće postaju teško osvojivi bastioni, komunari krvlju brane svaku stopu grada.

Iako je u teoriji grad Pariz raspolagao sa velikim brojem branilaca, vojnika, podoficira i oficira, taj se broj znatno smanjivao dijelom zbog učestalog odustjanja dobrovoljaca, dijelom zbog pogibija i ranjavanja u sve žešćim bitkama. Smatra se, da je početkom aprila Pariz branilo 25.000-30.000 pripadnika Nacionalne garde, ali je tokom mjeseca maju taj broj prepolovljen. Dana 4 maja izdajom petorice fratara iz reda dominikanaca pregrađa Arcueila pada utvrda – reduta – Moulin- Saquet, a versajske trupe u tom prodoru izvršavaju nečuvena zvjerstva. Potom 5 maja pada zaseok Clamart, a 8 maja započinje jako bombardiranje bedema Pariza iz Passyja. Ma da Komuna mijenja zaduženog za obranu Rossela i na njegovo mjesto postavlja Charlesa Delescluzea, prodor nadmoćnih vladinih trupa nemoguće je zaustaviti. Narodna odbrana ipak uspijeva zadržati versajske trupe artiljerijom sa bedema Pariza. No perspektive odbrane znatno se smanjuju već 17 maja kad eksplodira skladište oružja i topovske đuladi u ulici Rapp. Vjerojatno se radilo o sabotaži, ali kako je to mjesto ujedno bilo i livnica oružja, nesretni slučaj se ne može isključiti .

Drugu po redu izdaju Komune počinio je Jules Ducatel, nadglednik utvrđenja i ceste, koji vesajciama ostavlja otvoren tunelski prolaz u bastiona broj 64, tako da vladine trupe prodiru u Pariz kroz vrata Saint Clouda 21 maja. Poziv za pomoć Dombrowskog ostaje neuslišan, jer je komitet zauzet drugim poslom. Izdajica Ducatel upravo je bio izveden pred streljački vod, kad mu život spasava iznenadna masovna navala versajskih trupa. Njihovim prodorom započinje »krvava nedelja«- posljednja nedelja života i herojske obrane Pariske komune. To je i sedmica krvavih masakara, jer se komunari žestoko brane, skupo prepuštajući svaku stopu znatno nadmoćnijim i dobro naoružanim trupama. Tako je poraz Komune započeo 21 maja, a završava se 28 maja na padinama Bellevilla i na groblju Père-Lachaisu, gdje su pali posljednji komunari. Vladine trupe počinile su nebrojena zvjerstva. Ranjenike kao i sve pohvatane u siromaškim četvrtima versajci streljaju bez suda, ukoliko su im ruke bile zaprljane ili im se čini da mirišu na barut.

Cijena poraza

General Appert je u istrazi vođenoj 1875 pred francuskim nacionalnim parlamentom izjavio, kako je nakon pada Komune bilo uhapšeno 45 522 lica, od čega 819 žena i 533 djece. U noći 27 na 28 maja ubijeno je 300 komunara, navodno zbog pokušaja bijega . Koliki je broj poginulih? Navođene cifre su veoma različite. Istina je, da su regularni sudovi izrekli svega 100 smrtnih presuda, od kojih sve nisu ni izvršene. Ali broj poginulih penje se na tisuće, jer je vojska streljala odreda sve zarobljene i pohvatane, bez ikakvog suda te počinila gnusne zličine i zvjerstva nad nenaoružanim stanovništvom te ženama i djecom. Najviše se streljalo u parku Luxeburg, gdje su bila podignuta čak tri stratišta, zatim u kasarni Lobau i na Père Lachaisu. I sami učesnici Komune navode različite brojeve žrtava. Prema komunaru Lissagarayu pobijeno je nakon poraza od 17.000 do 20.000 komunara, dok Camille Pelletan tvrdi da se ukupan broj žrtava penje na 30.000.

Komunari su, prema provjerenim podacima, zbog odmazde streljali svega 47 lica!

Protivnici Komune ove brojeve smanjuju na trećinu te je istinska visina žrtava divljanja versajaca nad komunarima i dan danas ostala neutvrđena i još uvijek je predmet polemika.

Ono što je je ostalo izvan svake sumnje jesu napredne odluke, propisi i zakoni,koje je Pariška komuna donijela za vrijeme svog kratkog postojanja u svim oblastima ljudskog života i djelovanja. Njena tragedija i brzi kraj spriječio je provođenje u djelo mnogih njenih odluka, ali one ostaju kao trajni putokaz za neko buduće vrijeme te su ih sprovele ili će ih tek sprovesti neke buduće revolcuije u nekoj drugoj epohi.

Komentirajući tragičan kraj Pariške komune Marx je smjesta dao njenu opširnu analizu, a u predgovoru Marxovog djela Engels je napisao:»Komuna je odmah u početku morala uvidjeti da radnička klasa, došavši na vlast, ne može dalje upravljati državom pomoću stare državne mašine; ta radnička klasa, kako ne bi izgubila svoju tek izvojevanu vlast, mora, s jedne strane, ukloniti cijelu staru mašinu ugnjetavanja, koja je dotle bila upotrebljavana protiv nje same, a s druge strane se mora osigurati protiv svojih vlastitih predstavnika i činovnika, proglašavajući da svi oni, bez ikakvog izuzetka, mogu u svako doba biti smijenjeni« .

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

1. Učesnik tih dogđaja bio je i Victor Hugo, koji nakon državnog udara Louisa Napoleona odlazi u izgnanstvo, što će potrajati više od dvadeset godina. U Francusku će seHigo vratiti tek 1870, nakon poraza kod Sedana.

2. Louis Auguste Blanqui, rođen 1805, nosi nadimak »l’Enfermé« (Zatvorenik) zbog toga što je kao republikanac, socijalist utupist te osnivač tajnih udruženja bio nebrojeno puta zatvaran, u dva navrata osuđen na smrt i proveo mnogo godina po svim francuskim tamnicama te u izgnansvu. Godine 1869 tek je izašao iz zatvora zbog objavljene opće amnestije, a već 1870 izdavaje list: »La patrie en danger« (Dpmovina u opasnosti). Thiers ga je dao uhapsiti, čim su komunari u Parizu smakli nekoliko njegovih po zlu čuvenih generala, zapamćenih po pokoljima branilaca barikada još 1848 godine.

3. Georges Clemanceau (1841-1929) radikal i republikanac, ponekad je imao nazore bliske socijalističkim, dok se u drugim prilikama pokazivao kao pristalica čvrste ruke. Izbran u parlament 1871 protivio se sudskim progonima komunara, kao antiklerikalac zalagao se za odvajanje crkve od države, a bio je i protiv francuske kolonijalne politike. Kao ministar unutarnjih poslova 1906 progonio je štrajkaše. U dva navrata izabran za predsjednik a vlade: 1906 i 1917 godine. Za vrijeme I svjetskog rata pokušao uvesti novinsku cenzuru, a bio je i pristalica produžetka rata i trijumfa Francuske Versailleskim mirom i gaženja Njemačke po završetku rata. Prklamirao je zakon o osmosatnom radnom danu., ali nije uspio postati predsjednik vlade po treći put.

4. Ovaj se naziv, kasnije često upotrebljavan, tada prvi put javlja.

5. Žene su u ratnim prilikama nakviše radile u školama i bolnicama te je za njih ta odluka bila veoma važna.

6. Većina evropskih država priznala je ženama pravo glasa tek nakon pada fašizma 1945 godine, a Švicarska tek 1971.

7. U cijelom gradu postojala su svega dva javna bilježnika.

8. Simptomatično je da se slični slučajevi često događaju u narodnim ustancima. Treba se sje na primjer eksplozije fabrike oružja u Užicu 1941 godine.

9. Prema dalnjem svjedočenju Apperta, u kasnijim mjesecima zatočeno je 20.000 komunara, od čega ih je pomrlo najmanje 1.000. Među njima bilo je i nevinih građana.

10. Dana 30 maja 1871, svega dva dana nakon poraza Komune Karl Marx je pred Generalnim Vijećem Internacionalne asocijacije radnika pročitao svoj rad »Građanski rat u Francuskoj« (Bürgerkrieg in Frankreich) u kojem je dao sveobuhvatnu analizu zbivanja u Francuskoj i značaja Pariške komune.