Te 2016. godine većina evropskih zemalja pokazala se otpornim na nalete populizma stranaka desnice, koji je ubirao plodove u Velikoj Britaniji i SAD-u.
Ostavka Angele Merkel prošla je bez populističke pompe i donijela je umjerenog nasljednika. Španija je politički kurs okrenula na lijevu stranu.
Bilo je, naravno, i iznimnih slučajeva. Jaroslaw Kaczynski u Poljskoj i Viktor Orban u Mađarskoj nastavili su da oblikuju svoje nacije po imidžu svojih populističkih partija.
Krajnje desničarska Alternativa za Njemačku (AfD) popela se na treće mjesto na saveznim izborima 2017. godine.
Ipak, u odnosu na ranije godine, krajnja desnica postaje sve jača u Evropi. Italijanska vlada pod vodstvom Giorgie Meloni otišla je desno više nego za vrijeme vladavine Musolinija.
Stranka desnice u Njemačkoj AfD nedavno je po prvi put pobijedila na izborima za okružno vijeće. U Francuskoj, stalna prijetnja liderke desnice Marine Le Pen raste sa svakim protestom protiv Macronove vlade.
Marine Le Pen, liderka francuske krajnje desničarske stranke, koristi umjerenu retoriku u posljednje vrijeme (Foto: EPA-EFE)
Stranke krajnje desnice podržavaju koalicije u Finskoj i Švedskoj. U Austriji rastu neonacističke grupe.
Sve je izglednije da će se nakon izbora u Španiji raspasti koalicija lijevog centra, otvarajući put krajnje desnoj stranci Vox da prvi put uđe u vladu kao dio koalicije.
Zašto populističke stranke sada stabilno marširaju širom kontinenta?
Često se kaže da većinski izborni sistemi, kao u SAD-u i Velikoj Britaniji, pomažu da se ekstremni stavovi zatvore, dok ih proporcionalni sistemi, koji su češći u Evropi, pozdravljaju.
Isti jezik
Proporcionalni sistemi daju glasniji zakonodavni glas partijama kao što su AfD i Vox.
Tako da je dinamika sada obrnuta. Ekstremističke stranke koje su nekada bile isključene iz vladajućih koalicija sve ih više podupiru, a membrana koja razdvaja krajnji i desni centar postaje sve propusnija.
Jedna posebna karakteristika ove nove dinamike je kako krajnja desnica i desni centar sve više koriste jezik jedni drugih.
U Holandiji, izbor Marka Ruttea kao drugog najdužeg lidera u Evropi okončan je ovog mjeseca nakon što se njegov novi, tvrdokorni stav prema tražiteljima azila pokazao previše ekstremnim za njegove umjerenije koalicione partnere, što je dovelo do kolapsa njegove vlade.
S druge strane, stranke krajnje desnice pokušale su da ublaže dio svoje retorike.
Nakon kobne policijske pucnjave na nenaoružanog tinejdžera, što je izazvalo velike proteste u Francuskoj, odgovor Marine Le Pen bio je izrazito suzdržan.
Njemački AfD je počeo ozbiljnije da govori o ekonomskoj politici, ponavljajući tradicionalne konzervativne vrijednosti fiskalne opreznosti.
Protest AfD-a protiv rastućih troškova života u oktobru 2022. godine (Foto: EPA-EFE)
Sve ovo znači da “strana ponude” populizma zaslužuje isto toliko pažnje kao i “strana potražnje”. Nije važno samo šta birači žele da kupe, već šta i kako stranke prodaju.
Teorija populizma odozdo prema gore sugerira da dramatične promjene u javnom mnijenju stvaraju valove podrške kojima glavne stranke nisu u stanju da se odupru.
Ali, kako ističe američki politolog Larry Bartels, postoji i teorija odozgo prema dolje: umjesto neočekivanog “talasa”, već dugo postoji “rezervoar” populističkih osjećaja u Evropi. Ono što je važno je kako se političari oslanjaju na to.
Za finansijske krize, poput one iz 2008. godine., ili velike društvene promjene, poput evropske migrantske krize iz 12015. godine, kaže se da pružaju plodno tlo da sjeme populizma pusti korijenje.
Plodno tlo
Tlo za populističku politiku sve je plodnije od početka 2020. godine – vratila se inflacija, kamatne stope rastu, a nedavna istraživanja javnog mnijenja pokazuju da je pitanje imigracije također sve izraženije, jer migranti nastavljaju da se pojavljuju na obalama Evrope.
Evropa je i ranije prolazila kroz finansijsku i migrantsku krizu, što se nije pretvorilo u široku podršku populizmu.
Međutim, u Evropi se ukorjenjuje novi, pametniji oblik populizma.
Dok je Velika Britanija bila zadovoljna kršenjem međunarodnog prava u potrazi za Brexitom, populistički lideri u Evropi više vode računa da ne odstupe od svojih međunarodnih obaveza.
Mnogi su zadovoljni vođenjem kulturnih ratova kod kuće, dok ostaju pouzdani partneri u inostranstvu.
Klix
