VISOČKA SINAGOGA
Rođenjem čovjek dobiva pravo da uživa u svom naslijeđu-baštini, ali isto tako dužnost svakog čovijeka je da čuva, njeguje i štiti svoju baštinu, jer ona ima za cilj da prikaže kulturološke, umjetničke, historijske i arhitektonske vrijednosti jedne zemlje.
Krajem XIX stoljeća u Visokom je postojalo više vjerskih objekata različitih konfesija koji su primjer koegzistencije različitosti i bogatsva ove čaršije. Jedan od takvih objekata bila je i Visočka sinagoga koje nažalost više nema.
Svim stanovnicima u Visokom poznata je Jevrejska ulica, međutim, malo je poznato da ta ulica nosi naziv po sinagogi koja se tu nalazila, a ne po Jevrejima koji su tu živjeli, jer su njihove kuće mahom bile uz glavnu cestu. Jevreji u Bosnu i Hercegovinu dolaze i naseljavaju se za vrijeme uprave Osmanskog carstva, odnosno početkom XVI stoljeća, a već u XVIII stoljeću naseljavaju Visoko dolazeći pretežno iz Sarajeva. Ubrzo nakon Austro-Ugarske okupacije u Visokom se gradi sinagoga (1885./1886.godine). Jevrejska opština kupuje zemljište od Salihbegović Ismeta u današnjoj Jevrejskoj ulici gdje gradi jednospratno zdanje-sinagogu. Po planovima grada prije 1911. godine i poslije 1911. godine tj. prije i poslije Jangije u Visokom, sinagogu možemo locirati negdje na sredini Jevrejske ulice. Kako navodi M.Filipović u „ Glasnik geografskog društva“,Beograd 1924.godine, bila je sagrađena od kamena i opeke sa visokim stropovima, nije imala nikakvih ukrasa, vanjskih ni unutrašnjih, zidovi su bili malterisani i reljefni roza sefardske boje. Pročelje sinagoge nalazilo se u dvorištu koje je okruživalo ovaj sakralni objekat, a zadnji dio bio je okrenut prema ulici. Po kazivanju, savremenika tog doba, dipl.ing. šumarstva,gospodina Esada Durajlića, ulaz u sinagogu nalazio se u dvorištu s istočne strane, a zemljište na kojem je izgrađena je iza kuća Saračevića u Jevrejskoj ulici i još navodi da je poslijednji rabin u Visokom bio iz porodice Kabiljo. Tokom Drugog svjetskog rata nacisti su pretvorili sinagogu u vojnički magacin, a krajem rata dobrim dijelom je uništena i opljačkana, te s njom i kuća rabina koja se nalazila u blizini. U fototeci Zavičajnog muzeja u Visokom postoji jedna fotografija sinagoge, najvjerovatnije snimljena 1941./1942. godine, gdje je učljivo oštećenje ovog sakralnog objekta.
Po završetku Drugog svjetskog rata Jevrejska opština iz Zagreba dobila je nadležnost nad ovim zemljištem iz razlog što nije bilo niti jednog Jevreja u Visokom. Zemljište je prodato dvojici privatnika iz Visokog koji su porušili ostatke sinagoge i rabinove kuće i sagradili na tom prostoru dvije kuće, međutim, ing. gospodin E. Durajlić kazuje da je zemljište kupio Fadil Frtuna čija kuća se i danas nalazi tu. Iako danas ne postoje fizički tragovi postojanja sinagoge, postoje fotografija i dokumenti fundusa Zavičajnog muzeja u Visokom, planovi grada Visokog iz doba austrougarske okupacije koji se nalaze u arhivi Katastra Općine Visoko, na kojima se može vidjeti lokacija ove sakralne građevine.
(fotografija već oštećene sinagoge nastala
vjerovatno 1941./1942. godine)
grafički crtež sinagoge i tlocrt;
Iz razloga što ovaj crtež nema dataciju odnosno nema datuma kada je nastao predpostavlja se da je rađen po sjećanju ili usmenom predanju.
U radu korišteni su dokumenti Općinskog arhiva koji se nalaze u Zavičajnom muzeju Visoko, Fototeka Zavičajnog muzeja- Zbirka:“ Istorija-pali borci,žrtve rata i fašističkog terora,spomen groblja i spomen obilježja“ i kazivanje dipl.ing.šum. iz Visokog gospodina Esada Durajlića.
Mirna Malić, historičar
Zavičajni muzej Visoko
