DAN DŽAMIJA
Dan džamija 7. maj simbolizira rušenje i stradanje preko hiljadu džamija na području Bosne i Hercegovine tokom agresije od 1992. do 1995. godine, a obilježava se na dan rušenja džamije Ferhadije u Banja Luci 7. maja 1993. godine.
Na današnji dan podsjetiti ćemo se koje to džamije krase Visoko i njegovu okolinu. Hamdija Kreševljaković u listu „ Novi Behar“ iz 1934. godine kaže da u visokom ima devet džamija, a ni na jednoj nema tariha (natpisa) i niti od jedne nije sačuvana vakufnama. Također, Kreševljaković navodi da je od tih devet pet sa kamenom munarom i četiri sa drvenom. Prije 1640. godine u Visokom je bilo sedam džamija, kako navodi Pavle iz Rovinja, a kasnije, smatra se do kraja XVII i početkom XVIII stoljeća da su sagrađene još dvije džamije i to Novobrdska i Rosuljačka džamija. Sve džamije u Visokom su pretrpile razna oštećenja, neke čak ponovo građene, a neke rekonstruisane. Evidentno je da nijedna nije sačuvala prvobitni izgled i autentičnost unutrašnjeg prostora.
Po narodnoj tradiciji najstarijom džamijom u Visokom smatra se Pertačka džamija ili Hadži Ibrahimova koja je rad domaćih majstora (dunđera). Pertačka džamija je objekat koji ima historijsku vrijednost i svrstava se u treću kategoriju kulturno-historijskih spomenika.
Pored Pertačke džamije najstarijom se smatra i Šerefudin ili Čaršijska džamija koja se još naziva i Bijela džamija. Džamija je porušena 1969. godine radi izgradnje objekta iste namjene. Na istom mjestu 1980. godine izgrađeno je monumentalno zdanje nove džamije koje sa pratećim objektima čini osobenu arihtektonsku cjelinu. Autor projekta džamije je poznati arihtekta Zlatko Ugljen koji za svoje djelo dobio prestižno međunarodno priznanje – nagradu Aga Khan. Kao spomenik svrstava se u prvu kategoriju kulturno-historijskog naslijeđa općine Visoko. Šerefudin Bijela džamija nalazi se na listi peticija za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine.
Hadži Muruvetova ili Kraljevačka džamija, iako se vodi da je sagrađena najkasnije u prvoj polovini XVII stoljeća, mesdžid i mahala tabaka Hadži Muruveta kao vakuf spominju se ranije, oko sredine 16. st. Svoj orginalni oblik izgubila je 80-tih godina 20. st. kada je srušena i ponovno sagrađena na istom mjestu. Stari izgled džamije je sadržavao elemente koji su je svrstavali u prvu kategoriju kulturno-historijskih spomenika.
Džamija Saračica nalazi se u Hadži Hasanovoj ulici, a u mezarju oko džamije nalazi se turbe ispred kojeg je ženski nišan datiran 1071. po Hidžri (1660/61) godine pa se smatra da je nastala prije te godine odnosno u prvoj polovini ili sredinom 17. st. Ova džamija je vakuf zanatlije hadži Hasana Saračića kako joj i samo ime kaže. Zbog svojih vrijednosti svrstava se u drugu kategoriju kulturno-historijskih spomenika općine Visoko.
Tabačka džamija nalazi se na lijevoj obali rijeke Fojnice, odnosno na mjestu gdje se razvio tabački zanat u Visokom, a smatra se da je sagrađena u prvoj polovini XVII stoljeća. Zbog svoje vrijednosti svrstava se u prvu kategoriju kulturno-historijskih spomenika. Ova džamija je 2003. godine proglašena nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
Alaudin Kebir ili Šadrvanska džamija smatra se da je sagrađena u prvoj polovini XVI stoljeća, ali je kroz postojanje doživjela stradanje više puta. Po predanju Visočana mezar osnivača džamije nalazi se u groblju koje se prostire oko iste. Na platou ispred džamije nalazi se česma zvana Šadrvan. Na osnovu ambijentalnih i estetskih vrijednosti i džamija i česma se svrstavaju u prvu kategoriju kulturno-historijskih spomenika općine Visoko. Džamija se nalazi na Privremenoj listi nacionalnih spomenika BiH od 2000. godine.
Donja Mahala ili Alaudin Sagir džamija zbog mjesta na kojem je izgrađena smatra se da je nastala malo kasnije u odnosu na prethodne džamije. Svoj današnji oblik poprimila je rekonstrukcijom 1981. godine.
Džamija na Novom Brdu ili Novobrdska smatra se da je izgrađena nakon 1640. godine odnosno u XVIII stoljeću, a dobila je naziv po mahali gdje se nalazi.
Rosuljačka džamija je majvjerovatnije sagrađena u XVIII stoljeću, a po predanju sagradili su je stanovnici te mahale.
Pored šest džamija u gradskom jezgru kategorisanih kao kulturno-historijsko naslijeđe Visokog kao objekti kulturno-historijskog naslijeđa općine Visoko evidentirane su i Stara džamija sa haremom u Goduši koja je odlukom Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH proglašena nacionalnim spomenikom 2019. godine. Na listi peticija za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima se nalaze Stara džamija u Dobrinju i Stara džamija u Podvincima.
