Endeluski naučnik koji je sačuvao aristotelovsku filozofiju i ostavio polimatsko naslijeđe koje je utjecalo na renesansu
Evropski racionalizam i njegovo djelo hvaljeni su kao prethodnica evropskog prosvjetiteljstva, stoljećima kasnije. Pored filozofije, Ibn Rušd je također proizveo naučne radove na različite teme poput medicine, psihologije i astronomije.
Iako je dobro poznat u srednjovjekovnoj Evropi, Ibn Rušd je najpoznatiji u islamskom svijetu po svom teološkom radu, posebno u oblasti fikha – teorijskog aspekta islamskog prava. Njegove filozofske ideje stekle su široku popularnost u muslimanskom svijetu tek usponom islamskih reformatorskih pokreta u 19. stoljeću.
Ovdje, Middle East Eye istražuje život i rad jednog od najvažnijih intelektualaca Endelusa.
Ko je bio Ibn Rušd?
Ibn Rušd je rođen 1126. godine u porodici uglednih i uspješnih islamskih učenjaka, a njegov djed Ebu-l-Velid Muhammed služio je kao glavni kadija (sudija) u Kordobi i imam Velike džamije u Kordobi.
Mladi učenjak je bio učen u islamskoj teologiji, proučavajući Kur’an, hadis (izreke pripisane poslaniku Muhammedu) i islamsko pravo, prema malikijskoj školi mišljenja.
Kao što je bilo uobičajeno među naučnim porodicama, Ibn Rušd je također proučavao svjetovne predmete, kao što su lingvistika, fizika, medicina i matematika. Kako nije napisao autobiografiju, teško je doći do konkretnih detalja o njegovom ličnom životu.
Ono što se zna je da je postao istaknut 1169. nakon što je privukao pažnju Ebu Jakuba Jusufa, halife Almohadskog carstva, koji je vladao teritorijom uključujući južnu Španiju i sjeverozapadnu Afriku.
Jusuf je bio intelektualno radoznali monarh koji je cijenio Ibn Rušdovu sposobnost da objasni djela grčkih filozofa, kao što je Aristotel. Pod Jusufovim patronatom, Endelužanin je služio kao kadija u španskim gradovima Sevilji, a kasnije u njegovom rodnom gradu Kordobi, da bi na kraju postao njegov glavni kadija, kao i njegov djed prije njega.
Po čemu je bio poznat?
Ibn Rušdova slava u Evropi potiče od njegovih komentara na Aristotelova djela, što je dovelo do ponovnog oživljavanja interesovanja za starogrčkog filozofa u Evropi.
Ibn Rušd je inspirisao buduće filozofe, poput italijanskog sveštenika i filozofa iz 13 stoljeća, Tomu Akvinskog, koji je posvetio značajno vrijeme kritici Ibn Rušdovih djela, ali je ipak neke od njegovih ideja ugradio u svoj sopstveni skolastički pristup.
Uloga filozofskih metoda i mjesto razuma u proučavanju religije bila je kontroverzna i u kršćanskom i u islamskom svijetu tokom ranog srednjeg vijeka, pošto su i katolička Crkva i mnogi islamski naučnici vjerovali da takvi pristupi potkopavaju svetost božanskog otkrivenja.
Tokom 13. stoljeća, sljedbenici Ibn Rušda, poznati kao averoisti, bili su predmet zvaničnih osuda Crkve, koja je dovela u pitanje njihove ideje o vječnoj prirodi univerzuma i da sva ljudska bića dijele isti intelektualni kapacitet.
Uprkos ukorima Crkve, Ibn Rušdov pristup, koji je postao dostupan zahvaljujući latinskim prijevodima njegovog djela, priskrbio mu je mnoge sljedbenike, i katoličke i jevrejske, u stoljećima nakon njegove smrti. Njihovi napori su bili dio intelektualnog procvata u Evropi koji je postao poznat kao renesansa.
U islamskom svijetu, bio je poznat kao naučnik koji je branio mjesto filozofskog istraživanja u vjerskom diskursu i suprotstavio se nekim muslimanskim učenjacima, kao što je al-Gazali.
Šta je bila Ibn Rušdova filozofija?
Ibn Rušd je vjerovao da je proučavanje filozofije kur’anski imperativ i da je stoga dužnost svih muslimana.
On je vjerovao da je filozofija proizvod ljudskog uma, dok je religija nastala iz božanskog otkrivenja, pojašnjavajući da to dvoje na kraju potiče iz istog izvora.
Glavni fokus njegovih originalnih djela bio je da pokaže kompatibilnost božanskog otkrivenja i filozofskih sredstava za utvrđivanje istine. Tamo gdje je, na primjer, postojala kontradikcija između svetog pisma i istina do kojih se dolazi deduktivnom logikom, onda problem nije bio u samom tekstu, već u njegovoj interpretaciji.
Ibn Rušd je vjerovao da je Bog prožeo vjerske tekstove očiglednim i alegorijskim značenjima, a kada nije postojao apsolutni konsenzus oko tumačenja svetog Teksta, čitalac je slobodan da ga tumači prema sopstvenom razumijevanju.
Apsolutni konsenzus je bilo gotovo nemoguće postići, jer je zahtijevao poznavanje svih mogućih interpretacija teksta od njegovog otkrivenja. Argument je stoga otvorio prostor za alegorijsko čitanje Kur’ana na način koji nisu dozvoljavali “bukvalniji” pristupi.
Jedan od ključnih argumenata Ibn Rušda bio je da ako ljudi ne pristupe religiji iz kritičke i filozofske perspektive, pravo i namjeravano značenje bi moglo biti izgubljeno, što bi dovelo do pogrešnog tumačenja božanskog otkrivenja.
Naučnik je uložio znatan trud u ispitivanje vjerskih doktrina i istakao ono što je vidio kao greške koje su počinile suparničke teološke škole, kao što su eš’arije, mu’tezile, sufije i “bukvalisti”.
Kad je riječ o postojanje Boga, Ibn Rušd je bio zagovornik argumenta finog prilagođavanja, koji kaže da je univerzum tako dobro prilagođen za pojavu života da nije mogao postojati osim činom volje samoga Tvorca.
On je tvrdio da je Bog stvorio svijet prirode i sve u njemu, ali je prirodni svijet izvor onoga što se dešava oko nas i da se sam Tvorac ne može smatrati direktno odgovornim za sve što se dešava oko nas.
Doprinosi nauci i medicini
Doprinosi Ibn Rušda medicini uključuju opis simptoma Parkinsonove bolesti, objašnjenje uzroka moždanog udara i otkriće funkcije fotoreceptora mrežnjače.
Također je sastavio medicinsku enciklopediju pod nazivom al-Kulliyyat fi al-Tibb (Opća medicina), koju je napisao između 1153. i 1169. Tekst je sastavljen od devet knjiga koje su zatim prevedene na latinski i hebrejski i proučavane su širom Evrope sve do 18. stoljeća.
Također se interesovao za cerebralno i vaskularno porijeklo bolesti i među prvima je prepisao tretmane za bolesti iz oblasti urologije.
Uprkos njegovoj filozofskoj kritici Ibn Sine, perzijskog učenjaka, Ibn Rušdova medicinska djela su se nadovezivala na radove Ibn Sine, kao i na dela perzijskog kolege al-Razija.
Ibn Rušdovo naslijeđe
Pored svog ogromnog naslijeđa u nauci, religiji i filozofiji, Ibn Rušd se također interesovao za muziku i jezik. U psihologiji, njegova knjiga Talkbis Kitab al-Nafs (Aristotel o duši) podijelila je dušu na pet sposobnosti: nutritivnu, senzitivnu, imaginativnu, aperitivnu (koji se odnosi na apetite) i racionalnu.
Njegovo djelo je utrlo put drugim evropskim filozofima, inspirišući intelektualni preporod među naučnicima koji pišu na latinskom. Njegove misli o Aristotelu i odnosu između filozofije i religije čak su stvorile novo interesovanje za tumačenje Svetog pisma, posebno u judaizmu, snažno uticavši na djela jevrejskog filozofa Maimonidesa.
Njegovi spisi su bili popularniji u zapadnom svijetu nego u islamskom, gdje su neki osuđivali i kritikovali njegovo oslanjanje na filozofske metode.
Ibn Rušd je umro u Marakešu, u Maroku, 1198. godine u 72. godini, gdje je i sahranjen. Njegovo tijelo je kasnije prebačeno u Kordobu, njegovo rodno mjesto.
Piše: Nadda Osman (MEE)
S engleskog preveo: Resul Mehmedović
dialogos.ba
