Josip Vancaš – Tvorac “bosanskog stila” u arhitekturi
Josip Vancaš (Sopron, 22. mart 1859. – Zagreb, 15. decembar 1932.) je poznati arhitekta.
Josip Vancaš bio je »najplodotvorniji arhitekt u istoriji Bosne. On je shvatio vrijednosti podneblja u kojem je stvarao i uspio je u pokušaiu njihovog transformiranja u duhu arhitektonskih tokova Evrope i svijeta. Brzo je uvidio da historicizam nema podloge da bude općeprihvaćen te se od početka orijentira na pseudomaurski izraz, koji je u njihovoj interpretaciji prelaz između historicizma i moderne. Takva pojava nije bila poznata u Evropi, odnosno nije bilo poznato da se iz historicizma direktno ušlo u modernu. (prof. dr Nedžad Kurto)
Josip Vancaš studirao je na Visokoj tehničkoj školi u Beču 1876-81, a zatim radio u atelieru F. Fellnera i H. Helmera u svojstvu crtača na projektima za neka pozorišta, pa i za Hrvatsko narodno pozorište u Zagrebu. U tom ateljeu Vancaš je bio orijentiran na renesansni stil, što će mu kasnije naročito dobro doći u Sarajevu. Čekajući na pravo zaposlenje Vancaš se u oktobru 1882. upisuje na Arhitektonski odjel Akademije likovnih umjetnosti gdje se kod Friedricha Schmidta posvetio studiju gotike. Schmidt je na tom polju bio najpozvaniji autoritet.
Na poziv bosanske vlade dolazi 1883. u Sarajevo, gdje je proveo najveći dio života i bio vodeća ličnost u arhitekturi. Proučavao je bosansko narodno graditeljstvo i nastojao primjenom njegovih karakterističnih elemenata ostvariti “bosanski stil”. Bio je neobično produktivan. Za vrijeme djelatnosti u Bosni 1883.-1921. sagradio je 102 stambene kuće, 70 crkava, 12 škola, 10 banaka,10 palača, 10 vladinih i općinskih zgrada, 6 hotela i kafana i izveo niz pregradnja.
Kao zastupnik u bosansko-hercegovačkom saboru podnio je 1911. rezoluciju o zaštiti spomenika kulture u Bosni i Hercegovini.
Katedrala u Sarajevu
Josip Vancaš uradio je projekat za izgradnju Katedrale u Sarajevu kombinujući elemente romanike i gotike, i tako stvorio sintezu po kojoj se ovaj objekat izdvaja od ostalih te vrste. Po tom projektu urađen je i dio enterijera. Izgradnja objekta je započela 1884. godine, a 1889. godine objekat je završen i predat na upotrebu Sarajevskoj gradskoj općini. Za izgradnju sarajevske Katedrale i zgrade Zemaljske vlade, 1889. godine odlikovan je viteškim križem Franje Josipa I, a 1898. odlikovao ga je i papa Lav XIII viteškim križem Sv. Georga.
Ostali objekti
Prvobitno, objekat je bio Grand hotel. Poslije hotela, poznat je bio kao Landesbank (Zemaljska banka), zatim kao SDK (Služba društvenog knjigovodstva), a danas ova građevina je poznata kao Zavod za platni promet. Objekat je nastao 1893. godine, a otvoren je 1895. godine. Projektanti su bili Karlo Pardžik i Josip Vancaš. Pročelje zgrade je građeno u duhu rane renesanse. Ispred pročelja zgrade nalazi se Vječna vatra, koja je upaljena 1946. godine kao spomenik oslobodiocima Sarajeva i žrtvama fašizma koji su pali u II svjetskom ratu.
Vojna pošta u Sarajevu
Josip Vancaš projektovao je i ovu poznatu zgradu u Sarajevu, što je i zapisano u holu iznad vrata Vojne pošte. Izgrađena je 1913. godine u stilu recesije, uz neodoljivo podsjećanje na Bečku Poštansku kasu. I danas je unutrašnjost ove zgrade ostala ista, ali nedostaju veliki sat, grobovi K. Und K. Monarhije, vojnici i kraljevski sto presvučen zelenom čohom.
Osim ovih objekata, Josip Vancaš izgradio je i slijedeće objekte:
1884. godine projektovao je Katoličko groblje na Koševu;
1890. godine napravio je projekt pozorišne zgrade u Sarajevu, ali ga nije realizirao;
Sagradio je sebi vlastitu kuću u Sarajevu, u Titovoj ulici na broju 45, a iz nje je iselio u Zagreb 27.9. 1921. godine, pošto je ustupio Savezu Hrvatskih Seljačkih Zadruga;
1893. godine projektovao današnju Muzičku školu, a tadašnji zavod sv. Augustina;
1896. godine projektovao je paviljon BiH;
Istočnu stranu današnje Štrosmajerove ulice također je isprojektovao Josip Vancaš, kao i mnogobrojne stambene objekte u Sarajevu.
1901. godine projektovao je paviljon BiH;
1900 – 1905. godine projektovao je Knezoškofijski zavod u Šentvidu kod Ljubljane
1905. godine radi na projektu crkve u Bledu;
1904 – 1905. godine projektovao je Hotel Union u Ljubljani;
1904 – 1905. godine projektovao je Gradsku štedionicu u Ljubljani;
1906 projektovao je narodnu banku u Ljubljani;
1907 projektovao je crkvu u Prečni (Novo mesto).
Ime ovog istaknutog umjetnika danas nosi i jedna ulica u centru grada Sarajeva, u kojoj se nalazi Muzička akademija, sa velikom lirom na vrhu tornja, koja je također djelo ovog umjetnika i graditelja.
