Univerzitet al-Qarawiyyin osnovan je 859. godine u sejvernoistočnom dijelu Feza, jednom od najvećih gradova današnjeg Maroka. Od samog osnivanja univerzitet al-Qarawiyyin slovio je za najugledniju obrazovnu instituciju na ljestvici tadašnjeg obrazovnog sistema, pa su zbog toga, UNESCO i Guinnessova knjiga rekorda ovaj univerzitet proglasili za najstariju visokoobrazovnu ustanovu na svijetu, obzirom da bez prekida radi preko jedanaest i pol stoljeća.
Sestre Fatima i Merjem al-Fihri, bile su tada visokoobrazovane žene iz ugledne trgovačke porodice, koja je iz Qirwana, tj. Kajrevana, današnji Tunis, doselila u Fez. Zbog toga i univerzitet nosi naziv po gradu iz kojega je porodica al-Fihri doselila.
Nakon smrti oca, koji je bio ugledni i bogati trgovac, a zatim supruga i ostale braće, Fatima i Merjem su naslijedile ogromno bogatstvo, pa su htjele da učine nešto čime će postići dobro ovoga i budućega svijeta, nešto čime će na ovome svijetu služiti zajednici, a na budućem steći još veće dobro, što sa sobom nosi vakuf.
Merjem je izgradila džamiju Al-Andalus, a Fatima je izgradila džamiju i univerzitet al-Qarawiyyin, koji je nakon nje doživio nekoliko proširenja, a ujedno važio i za najveću džamiju u sjevernoj Africi, koja je mogla da primi nevjerovatnih 22.000 osoba. Posljednju značajniju rekonstrukciju džamija i univerzitet su doživjeli u XVI stoljeću u vrijeme Sa’adijske dinastije.
Univerzitet koji je osnovala Fatima al-Fihri u narednom periodu bio je pod patronatom sultana i raznih dinastija koje su se smjenjivale, a u periodu od XIII do XIV stoljeća, u vrijeme vladavine Mariniyunske dinastije, univerzitet je posjedovao bogatu kolekciju rukopisa i knjiga, poput Muvette Imama Malika, zapisane na pergamentima od gazeline kože, Siru Ibn Ishaka, zatim originalan prepis Ibn Haldunovog djela al-‘Ibara i mnoge druge.
Poznati kartograf iz XII stoljeća Muhammed al-Idrisi živio je u Fezu, pa se pretpostavlja da je bio i jedan od predavača na ovom univerzitetu, a neki od historičara navode da je Gerber od Auvergnea (Overnje, pokrajina u Francuskoj) školovao se na ovom, tada, prestižnom i nadaleko poznatom univerzitetu, kasnije je Gerber od Avuergnea postao papa Silvester II. Također, na univerzitetu se školovao, Nicolas Cleynaerts, flamanski gramatičar iz XVI stoljeća, kao i holandski orijentalista i matematičar Jacob Van Gool iz XVII stoljeća.
Od poznatih muslimanskih znanstvenika, univeritet al-Qarawiyyin je iznjedrio poznata, studentska ili predavačka imena, poput: Ibn Rushayd al-Sabti (u. 1321), poznati kadija, pisac i učenjak hadiskih znanosti, Muhammed Ibn al-Hajj al-Abdari al-Fasi (u. 1336), učenjak malikijskog mezheba i vrsan teolog, Abu Imran Yaqub al-Fasi (u. 1039), malikijski učenjak sufijske provenijencije, Joannes Leo Africanus (u. 1554), poznati putopisac i geograf, Muhammed al-Idrisi (u. 1240), kartograf, geograf i egiptolog, Abu Bakr ibn al-Arabi (u. 1148), malikijski pravnik, kur’anski i hadiski komentator, Lisan ad-Din ibn al-Khatib (u. 1374), poeta, pisac, historičar, fizičar, političar, a kasnije i upravnik Granade, Nur ad-Din al-Bitruji (u. 1204), svjetski poznati astronom i kadija, Sidi Ali ibn Harzihim (u. 1163), veliki sufijski učenjak i promotr Gazalijevog učenja u tom dijelu muslimanskog svijeta i na kraju, svakako, najmarkantije ime ovog univerziteta, Ibn Khaldun (u. 1406), „otac“ sociologije, historiograf, ekonomista, demograf.
Također, iako je žena osnovala i finansirala ovaj, najstariji univerzitet u svijetu, žene su svoje pravo obrazovanja na univerzitetu al-Qarawiyyin stekle tek polovinom XX stoljeća. Da li su žene pravo na obrazovanje u ovoj instituciji imale i u prethodnim stoljećima ili u periodu nakon samog osnivanja univerziteta, trenutna je historijska nepoznanica, koju bi svakako bilo zanimljivo u budućnosti istražiti.
Piše: Resul S. Mehmedović
Dialogos.ba
