Varoufakis: Dvije grčke valute su do sada najživopisniji primjer fragmentacije evropske monetarne “unije”

DVIJE GRČKE VALUTE Varoufakis: Dvije grčke valute su do sada najživopisniji primjer fragmentacije evropske monetarne “unije”

Posljedice dvovalutnog režima za grčku ekonomiju i društvo mogu se naslutiti kroz štetne interakcije između kontrole tokova novca i “reformi” (podizanje poreza, smanjivanje penzija i ostale mjere koje vode u dalji pad ekonomske aktivnosti) nametnutih Grčkoj od strane eurozone.

Piše:Yanis Varoufakis

Zamislite da je deponentima u američkoj državi Arizoni dozvoljeno da podižu samo male iznose gotovine jednom nedjeljno i da im je zabranjeno da prebace svoj novac na račun u Kaliforniji. Takva kontrola tokova novca značila bi kraj dolara kao jedinstvene valute, jer su takva ograničenja prosto nespojiva sa monetarnom unijom.

Kao i Kipar prije nje, Grčka je dobar primjer za to kako kontrola tokova novca dovodi do račvanja valute i poremećaja poslovne inicijative. Proces je predvidiv. Kada se depoziti u eurima nađu zatočeni unutar nacionalnog bankarskog sistema, valuta se praktično račva na dva toka: bankarske eure (BE) i papirne ili slobodne eure (SE), a između ta dva toka se formira nezvanični valutni kurs.

Zamislimo grčkog deponenta koji želi da pretvori veću sumu BE u SE (na primjer, da bi pokrio medicinske troškove u inostranstvu ili da bi vratio poslovni dug kompaniji registriranoj van Grčke). Ukoliko takav deponent pronađe kupca koji posjeduje SE i voljan je da otkupi njegove BE, strane u poslu će se dogovoriti o kursu BE-SE, koji će zavisiti od obima transakcije, od toga koliko se vlasniku BE žuri i očekivanog trajanja režima kontrole.

U augustu 2015, nekoliko nedjelja poslije uskraćivanja podrške grčkim bankama (zbog čega je uvođenje mjera kontrole bilo neminovno), Evropska centralna banka i njen grčki ogranak, Nacionalna banka Grčke, praktično su formalizirali dvovalutni režim. Uredbom vlade je obznanjeno da se “zabranjuju transferi za svrhe prijevremene djelimične ili cjelokupne otplate duga kreditnoj instituciji, osim otplate gotovinom ili doznakom iz inostranstva”.

Vlasti eurozone su dozvolile grčkim bankama da klijentima uskrate pravo da otplaćuju dugove ili hipotekarne kredite koristeći BE, što je dovelo do skoka efektivnoga kursa BE-SE. Dopuštajući da se porezi plaćaju u BE, dok su SE kao zasebna i čvršća valuta rezervirani za namirivanje dugova komercijalnim bankama, evropske vlasti su potvrdile da Grčka sada koristi dvije vrste eura.

Posljedice dvovalutnog režima za grčku ekonomiju i društvo mogu se naslutiti kroz štetne interakcije između kontrole tokova novca i “reformi” (podizanje poreza, smanjivanje penzija i ostale mjere koje vode u dalji pad ekonomske aktivnosti) nametnutih Grčkoj od strane eurozone.

Grčke kompanije se grubo mogu podijeliti na dvije kategorije. U jednoj kategoriji je veliki broj malih preduzeća koja se guše pod teretom zahtjeva poreske uprave da unaprijed i bez odlaganja uplate 100 % poreza na dobit za narednu godinu (prema procjeni poreskih vlasti). Drugu grupu čine kompanije kotirane na berzi čiji sve manji obim poslovanja dalje obara već umanjenu vrijednost dionica i utiče na njihov bonitet pred bankama, snabdjevačima i potencijalnim klijentima (koji nerado ulaze u dugoročne poslove s kompanijama koje loše posluju).

Koegzistencija dva tipa kompanija u istoj depresiranoj ekonomiji otvara neslućene mogućnosti za sumnjive poslove bez kojih bi mnoge firme morale da se zauvijek ugase. Jedna od raširenih praksi uključuje dve firme, na primjer, Mikro (mali porodični biznis koji unapred mora da isplati veliki iznos poreza) i Makro (kotirano društvo sa ograničenom odgovornošću koje želi da obim svojih poslova prikaže većim nego što on jeste).

Makro pristaje da izda fakture za (nepostojeću) robu ili usluge koje se pružaju preduzeću Mikro u iznosu od, na primjer, 20.000 eura. Mikro pristaje da uplati 24.600 eura na račun kompanije Makro (fakturirani iznos plus 23 % poreza na dodanu vrijednost) uz dogovor da Makro vrati preduzeću Mikro 20.000 eura. Tako, po cijeni od 4.600 eura Mikro smanjuje svoj oporezivi prihod za 24.600 eura, a Makro uvećava promet za 20.000 eura.

Ali avaj, zbog kontrole tokova novca Makro ne može vratiti uplaćeni novac u SE, a ne može ni da prebaci 20.000 BE na račun preduzeća Mikro (inače bi ih vlasti otkrile). Da bi obavili transakciju, Mikro i Makro će pronaći firmu koja se bavi maloprodajom i ne oskudjeva u gotovini. To je obično vlasnik benzinske pumpe koji na kraju svakog radnog dana ima gomilu gotovog novca. Iz razloga sigurnosti i radi plaćanja isporučiocima on je dužan da gotovinu svakog dana deponuje u banku i tako svoje dragocjene SE pretvori u manje vrijedne BE. Posao isplativ za sve učesnike okončava se tako što Makro prebacuje 20.000 BE na račun vlasnika benzinske stanice, koji vlasniku preduzeća Mikro isplaćuje iznos u SE (gotovini) umanjen za kursnu razliku koju zadržava za sebe.

Činjenica da od takvih sumnjivih transakcija svi učesnici imaju koristi pokazuje koliko je sadašnja poreska politika (neizdrživa poreska stope za preduzeća) neefikasna i koliko kontrola tokova novca pojačava njene štetne efekte. Država će naplatiti dodatni iznos PDV-a od preduzeća Mikro (uz gubitak poreza na dobit koji Mikro ionako ne može platiti); Makro može da se pohvali naizgled uvećanim obimom poslovanja; a vlasnik benzinske stanice je donekle umanjio štetu koju trpi zbog pretvaranja SE u BE. Loša strana je to što je obim ekonomske aktivnosti precjenjen i što se sprovođenje reformi dodatno otežava jer se preduzetnici mire sa nužnošću da stalno iznova traže kreativne načine da zaobiđu pravila.

Jedina svrha nametanja kontrole tokova novca prošlog ljeta bila je da se neposlušna grčka vlada natjera da kapitulira pred nedjelotvornim politikama eurozone. Ozvaničenje dvije paralelne valute (obe denominovane u eurima) je neplanirana posljedica nametnutih mjera. U kombinaciji sa razorenom poreskom politikom, koja je rezultat odbijanja Evrope da se pomiri sa neodrživošću grčkog javnog duga, dvovalutni režim neočekivano doveo do bujanja neformalnih transakcija u zemlji kojoj je očajnički potrebno da se takvih praksi oslobodi.

Stvarnost dvije grčke valute je do sada najživopisniji primjer fragmentacije evropske monetarne “unije”. U poređenju sa Grčkom, Arizona nikada nije izgledala bolje.

(The Bosnia Times, © Project Syndicate)