Srpski historičar Ilarion Ruvarac o pravoslavnom stanovništvu u srednjovjekovnoj Bosni – “Bosanski vladari su bili patareni i nisu bili skloni pravoslavlju”
Ilarion Ruvarac je bio pravoslavni sveštenik i historičar. Rođen u Sremskoj Mitrovici 1832. godine od ranog djetinjstva je pokazao sklonosti kritičnim metodama srpske historiografije, imajući veoma objektivan pristup historijskoj materiji.
Proučavajući historiju Srba na prostoru Bosne i Hercegovine, sa pravom u svom djelu “Nešto o Bosni” navodi “da je od polovine XII vijeka do propasti Srbije i Bosne samo pod Dragutimon, zatim despotom Lazarevićem i Gjorgom Smederevce, te njegovim sinovima, samo jedan dio Bosne pripadao Srbiji”. Dalje navodi: “(…) Pošto su bosanski banovi i kraljevi bili patareni ili katolici, to se o njima ne može reći, da su bili prijazni pravoslavnoj crkvi ili da su pravoslavne manastire po Bosni dizali. Na bosanskom i hercegovačkom teritoriju srednjeg vijeka spominju se dvije pravoslavne episkopije: Dabar (“sa crkvom sv. Nikole u Polimlju, a na ime u manastiru Banji) i u Stonu. Ova episkopija u Stonu bila je za humsku zemlju (…) Iz te povelje dade se izvesti, da je taj episkop bio prognan ili pobjegao iz Huma, pošto su ga Bošnjaci zauzeli”. Komentarišući opseg pravoslavnih bogomolja na prostoru Kraljevine Bosne neposredno nakon pada naglašava: “God. 1466. spominje se mitropolit mileševski David kod hercega Stjepana Vukčića. Za prvo doba turske okupacije sjedili su valjda humsko – hercegovački mitropolit u Mileševu, a kasnije u manastiru kod Trebinja (Tvrdošu), o kojemu imade prvi pouzdani zapisi tek iz god. 1509. Od manastira u Bosni dopušta Ruvarac, da je Papraća osnovana prije turskog gospodarstva. Veoma rano nastao je za turskog gospodstva pri utoku Unca u Unu nedaleko Gornjeg Lapca, manastir Rmanj (prije 1515.), koji su osnovali kalugjeri, doselivši se ovamosa Srbima.”
Komentarišući stavove Ilariona, historičar Milan Prelog u djelu “Povijest Bosne u doba osmanlijske vlade” navodi: “Prema ovim hijerarhičkim prilikama pred pad Bosne, nema gotovo nikakve sumnje, da je broj pravoslavnih prije turskog osvajanja bio znatno slabiji od patarena i katolika. Upada u oči, da je taj broj porastao odmah u početku turskog osvajanja i da je porast pravoslavnih bio očito što dalje, sve više favoriziran. Pravoslavno autohtono pučanstvo, prema riječima Thalloczy-evim, bilo je brojno rasijano u hercegovačkom kraju i istočnoj Bosni.” O tome kaže Vojislav Hranić sljedeće: “Mnogo upada u oči što imade malo pravoslavnih župa i sela, koja bi ogromnim dijelom slavila isto krsno ime; isto se pak pleme po starom slavenskom običaju drži istog kraja. Ako dakle u jednom kraju narod slavi mnogo krsnih imena, znači da se obitelji naroda u onome kraju nijesu na istom mjestu razragjale, nego da su odnekle nadošle i tako se pomiješale. Tako je kod pravoslavnih u Bosni počevši od Sarajeva sve dalje prema Bihaću, dok se u istočnom dijelu Bosne naprotiv vide općenitija krsna imena, a to znači, da prema istočnom dijelu naše domovine imade sve više pravoslavnih starosjedioca.”
Srpska naselja u Bosni spominju se prvi puta poslije Bitke na Kosovu 1389. godine u okolini Jajca. Ovi naseljenici dolaze pod imenom Vlasi. Pitanje “Vlaha” dosta je komplikovano. Znamo pouzdano da su u XVI stoljeću dosejenici sa Balkana gurnuti u Hrvatsku i Dalmaciju, a zovu se u spomenicima Vlasi ili Morlaci. Vlasu su porijeklom Romani. Naravno da pastirima nije teško pao odlazak u daleke krajeve. Oni nađoše nova selišta u Rodopi, Hemu, Makedoniji i Tesaliji, koja se krajem srednjeg vijeka zvala “Velika Vlahija” a po cijeloj Srbiji ne fale ni u jednoj manastirskoj povelji od XII do XIV stoljeća. U Bosni i Hercegovini su se nalazili kod Trebinja, Ljubinja i Gacka.
bosnae.info
