Foto: DPA – Justicija se ruši: Neke „iliberalne demokratije“ u EU najavile su borbu neovisnosti pravosuđa.
Svjetska situacija čini „više Evrope“ hitno potrebnim. Jedna „sve uža unija“ ipak nije rješenje – i zbog toga što Macron ima druge planove.
Piše: Heinrich August Winkler – ipg-journal.de 18.07.2022.
Preveo i uredio: Ešref Zaimbegović
Ni u jednoj drugoj evropskoj zemlji izraz „evropski suverenitet“, koji je francuski predsjednik Emmanuel Macron primjenio 26. septembra 2017. u svome govoru na pariškoj Sorboni, nije naišao na tako jak i trajan odjek kao u Njemačkoj. U izbornoj kampanji za Bundestag ovaj pojam, često i u varijanti „suverena Evropska unija“, mogao se stalno čuti i čitati. I u koalicionom ugovoru vladajućih partija on se nalazi više puta isto kao i u prvoj vladinoj izjavi saveznog kancelara Olafa Scholza u Bundestagu.
Ponešto govori o tome da se oduševljena suglasnost Macronovoj formuli zasniva na jednom nesporazumu, odnosno njemačkim pustim željama. U Njemačkoj se „evropski suverenitet“ rado dovodi u vezu sa daljim razvojom saveza država EU u evropsku federaciju, čak u evropsku saveznu državu što izričito prihvata i koalicioni ugovor na pritisak evro političara iz sve tri partije. Ali ništa nije dalje Macronu nego prenos francuskih suverenih prava na europsku superdržavu. A on uopšte ne misli na efektivno evropeiziranje sa simboličnim atributima velikih sila kakvo je stalno mjesto u Savjetu bezbjednosti UN ili atomsko naoružanje Francuske.
Macron sa „evropskim suvereniteteom“ misli prije svega na više neovisnosti od SAD i NATO, što se ni u kom slučaju ne pokriva sa vanjsko i sigurnosno-političkim prioritetima Njemačke, ali vjerovatno sa jednom interpretacijom Charlesa de Gaulle, osnivača Pete Republike, o francuskom državnom rezonu. I kad se francuski predsjednik zalaže za pojačano zajedničko uzimanje kredita, dakle za dužničku uniju, to je u suprotnosti sa svim šta se zna o ciljevima njemačke vlade i prije svega ministra finansija Christiana Lindnera.
Postoje apsolutno široka polja saglasnosti između Pariza i Berlina i to ne samo u, od Macrona sa pravom stalno isticanom, sektoru zajedničke evropske politike naoružanja i odbrane. Zavaravajući pojam „evropski suverenitet“ nije potreban ako se misli na ovu formu međuvladine „Više Evrope“.
Postoje apsolutno široka polja saglasnosti između Pariza i Berlina
Protiv pojma „evropska suverenost“ govore međutim i sasvim druga temeljna razmišljanja. U demokratijama ne može biti suvereniteta mimo suvereniteta naroda. Suverenitet naroda nalazi svoj izraz u parlamentu, koji proizlazi iz opštih, slobodnih, tajnih, direktnih i ravnopravnih izbora, koji dakle moraju odgovarati principu „jedan čovjek, jedan glas“. Takav parlament postoji međutim samo nacionalnom ali ne i na evropskom nivou. Kod izbora za Evropski parlament iz dobrih razloga privilegovane su manje države na račun većih. Tako, da navedemo najekstremniji primjer, jedan malteški glas važi deset puta više nego jedan njemački. Evropski parlament proizašao iz ravnopravnih izbora morao bi imati 6 000 poslanika da bi i države kao Malta ili Luksemburg bile tamo zastupljene. Takav parlament ne bi mogao funkcionisati.
Demokratski deficit legitimiteta, koji proizlazi iz nejednakih izbora, je prihvatljiv dok parlament u Strasburu nema ista prava kao parlamenti država članica. On ima važna kontrolna i kooperativna prava ali bila bi zabluda misliti da bi se deficit legitimiteta EU otklonio potpunom parlamentarizacijom. Prije svega neki njemački evropski poslanici se tu prepuštaju iluziji.
Da je to tako može se istorijski objasniti. Nijemci su svoju prvu nacionalnu državu, Deutsche Reich (Njemačko Carstvo) iz 1871., u toku tri četvrtine stoljeća razorili prekomjernim nacionalizmom. Obje države naslijednice njemačkog Carstva nisu bile nacionalne države. Dok se DDR podredila internacionalističkom, „socijalističkom“ identitetu, u „staroj“ Saveznoj Republici razvijala se u toku decenija postnacionalna, na Evropu usmjerena svijest, koju su mnogi intelektualci, posebno oni lijevog centra, držali za signaturu epohe. To je bila zabluda.
Namjeru EU da bude zajednica vrijednosti radikalno dovode u pitanje “iliberalne demokracije” poput Mađarske i Poljske.
Izuzev Njemačke jedva da bi si koja druga zemlja članica EU mogla predstaviti da ostavi vlastitu naciju i nekada uđe u „Evropu“. Mnogo više se oni svjesno drže na nacionalnom identitetu i vlastitoj nacionalnoj državi i povremeno podsjećaju Nijemce na to da su oni prije 1945. već jednom kao okupatori dovodili u pitanje nacionalni identitet naroda u okupiranim zemljama.
Ponovno ujedinjena Njemačka je, drugačije nego „stara“ Savezna Republika i nestala DDR, opet nacionalna država ali nove, postklasične vrste: Neka od svojih suverenih prava ostvaruje zajedno s drugim članicama EU a druga prava je prenijela na zajedničke institucije kao naprimjer Evropsku centralnu banku. Gledano na ovaj način, postnacionalna retorika njemačke provenijencije je slučaj pogrešne svijesti. To ide zajedno sa pogrešnom procjenom budućnosti zajednice.
Namjeru EU da bude zajednica vrijednosti radikalno dovode u pitanje “iliberalne demokratije” poput Mađarske i Poljske, koje su normativnom „essentials“ kao što je nezavisnost pravosuđa, jedan od ključnih elemenata pravne države, najavile borbu. Namjera EU da prema vani govori jednim glasom ne može se realizovati ko pojedine članice kao opet Mađarska rade zajedničke stvari sa zakletim neprijeteljem EU kao što je Putinova Rusija. „Više Evrope“ će se u okviru EU 27 dakle teško ostvariti.
Iz istog razloga je trenutno iluzorno tražiti promjene ugovora, koje bi naprimjer bile potrebne da bi se u Evropskom savjetu kod vanjsko i sigurnosno političkih pitanja moglo odlučivati kvalifikovanom većinom. Pošto svjetska situacija hitno traži „više Evrope“ upravo u ovoj oblasti, neophodno je ojačati zajedništvo onih država koje u osnovi „vuku za jedno uže“. To važi globalno ali mora naći svoj odraz i u EU. Težnja ka jednoj „ever closer cooperation“ (sve tješnjoj suradnji) je prema stanju stvari realnija nego ona ka „ever closer union“ (sve tješnjoj zajednici).
Evropsko političke debate u Bundestagu doprinose tome da evropske teme izazivaju više pažnje u njemačkoj javnosti.
Kod svega toga važno je sudjelovanje nacionalnih parlamenata. Ništa više ne podstiče osjećaj da se u Briselu radi o egzekutivnoj sili koja se osamostalila kao sklonost vlada da „Evropu“ posmatraju kao domen egzekutive. Presuda Saveznog ustavnog suda iz 2009. o Lisabonskom ugovoru koja naglašava odgovornost za integraciju nacionalnih parlamenata uticala je u tom pogledu na poboljšanje. Evropsko političke debate u Bundestagu doprinose tome da evropske teme izazivaju više pažnje u njemačkoj javnosti. Dalji doprinos za „više Evrope“ bila bi intenzivna, kontinuirana kooperacija evropskih odbora parlamenata država članica EU i sinhronizacija njihovog rada.
Bez temeljne reforme procesa odlučivanja proširenje EU nije zamislivo. To važi kako za države Zapadnog Balkana tako i za nove kakdidate za pristup Ukrajinu i Moldaviju. Kohezija zajednice bila bi napeta do krajnjih granica ukoliko bi se povećao krug „iliberalnih demokratija“ i bile prihvaćene države koje se osjećaju manje vezane na političku kulturu Zapada nego onu Putinove Rusije. Zbog toga je Macron potpuno u pravu kada predlaže kao predformu članstva Evropsku političku zajednicu, kojoj mogu pripadati i države kod koji je upitno da li će ikada ispuniti uslove za puno članstvo u EU.
Vjerovatno da mnogi od onih, koji govore o „evropskom suverenitetu“ ili „suverenoj EU“ žele ustvari samo jednu EU, koja je učinkovitija nego ova današnja. Tada bi naravno bilo bolje primjeniti pojam koji je skromniji i iskreniji nego pojam „evropskog suvereniteta“ koji izaziva zavaravajuće, ambiciozne, pogrešne asocijacije a za svoga stvaraoca Macrona ima samo značenje jedne metafore.
Da se Evropljani trebaju potruditi da povećaju svoju svjetsko političku težinu kroz tješnju suradnju nije neophodno samo zbog toga što Rusija i Kina daju povod za to. Oni to moraju učiniti i radi toga što je sudbina njihovog najmoćnijeg saveznika veoma neizvjesna. Pošto ne mogu isključiti za njih opasan ishod američkih predsjedničkih izbora 2024. moraju zapadne demokratije unutar i van Evrope već sada razmisliti, šta bi za njih i njihove saveze, posebno NATO, moglo proizaći iz „worst case“ (najgorem slučaju).
Heinrich August Winkler je istoričar emeritus sa univerziteta Humboldt u Berlinu i autor mnogih objavljenih knjiga o istoriji Vajmarske republike, o njemačkom „dugom putu na zapad“ i o „Istoriji Zapada“. U augustu 2022. izlazi njegova nova knjiga „Nacionalna država protiv volje. Intervenicije o njemačkoj i evropskoj politici“.
tacno.net
