Početkom mjeseca sarajevski Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju predstavio je 3D prikaz rekonstrukcije lica čovjeka iz perioda srednjovjekovne Bosne na bazi genetičkih informacija. Projekat “Lice srednjovjekovne Bosne” predstavlja 3D vizualizaciju lica čovjeka na bazi genetičkih informacija iz arheoloških uzoraka koji datiraju iz perioda 14/15 stoljeća.
Realizacija ovog naučnoistraživačkog projekta rezultat je multidisciplinarne saradnje naučnika iz oblasti arheologije (doc. dr. Edin Bujak i mr Samra Terzić sa Filozofskog fakulteta), forenzičke stomatologije (prof. dr. Selma Zukić sa Stomatološki fakultet sa stomatološkim kliničkim centrom), genetike (dr.sci. Mirela Džehverović, dr.sci. Amela Pilav, mr. Belma Jusić, prof. dr. Naida Kadrić-Lojo, prof. dr. Lejla Pojskić i prof. dr. Jasmina Čakar sa Instituta za genetičko inženjerstvo i biothnologiju) te forenzičke antropologije (prof. dr. Ozgur Bulult sa Univerziteta u Tübingenu) koji je radio 3D rekonstrukciju lica na osnovu arheoloških, antropološko-odontoloških i genetičkih podataka.
O ovom projektu razgovarali smo sa članicama projektnog tima prof. dr. Jasminom Čakar i sa dr. sci. Mirelom Džehverović.
Čakar na početku razgovora pitamo koliko je lice dobijeno ovim metodama zapravo autentično i da li je naš srednjovjekovni predak zaista tako izgledao.
“Rekonstruisano lice srednjovjekovnog čovjeka predstavlja jedan od rezultata projekta Lice srednjovjekovne Bosne – 3D rekonstrukcija lica na bazi genetičkih informacija iz arheobioloških uzoraka zasnovanog na primjeni naučnih metoda i principa. Već ta činjenica je garant objektivne rekonstrukcije izgleda osobe, s tim da se mora napomenuti da još uvijek ne postoji pouzdane metode koje bi dokazale prisustvo markacija na licu tipa mladeža, ožiljaka i drugih stečenih obilježja, tako da taj aspekt izgleda, zajedno sa oblikom i dužinom brade i kose, predstavlja slobodnu umjetničku interpretaciju“, objašnjava Čakar.
Ovaj projekat, kao i svi ostali naučnoistraživački projekti, temelji se na prethodnim istraživanjima.
„Konkretno za ovaj, najznačajnije je naše istraživanje koje je obuhvatilo analizu genetičke strukture srednjovjekovne Bosanske populacije. To istraživanje je pokazalo da ne postoje statistički značajne razlike u genetičkoj strukturi srednjovjekovne i današnje populacije sa prostora Bosne i Hercegovine, čime je dokazano da su osobe koje su u Srednjom vijeku živjele na ovim prostorima naši preci. Važno je naglasiti da je ovo istraživanje rezultat 15-godišnjeg predanog rada i iskustva uposlenika Instituta sa arheološkim skeletnim ostacima koji predstavljaju poseban izazov za DNK analizu, prvenstveno zbog svoje starosti“, dodaje Čakar.
Iako je analiza urađena za preko 100 uzoraka iz daleke prošlosti, za ovu analizu se ne može reći da je rutinska, jer svaki uzorak predstavlja novi izazov i pravila koja važe za jedan uzorak ne važe za drugi.
Rezultati ovog istraživanja su u pripremi za objavljivanje u nekom od prestižnih naučnih časopisa, a prvi rezultati su saopšteni akademskoj i naučnoj javnosti na 3. Kongresu genetičara u BiH.
“Koji je održan u oktobru ove godine i privukli su veliko interesovanje kolega iz zemlje, regiona i šire.”
Rekonstruisani izgled lica srednjovjekovnog čovjeka je samo jedan od rezultata ovog projekta, tu su i primjena rekonstrukcije lica u forenzičko-istražnim postupcima, primjena 3D tehnologije u digitalizaciji skeletnih ostataka koji se onda mogu pohraniti i analizirati u 3D okruženju.
“Što ima ne samo praktičnu primjenu, nego i primjenu u nastavnom/edukativnom procesu. Takođe, tu je i primjena genetičke analize fizičkih osobina (među kojima su i boja očiju, kose i kože) u druge naučne svrhe, ali i u forenzičke svrhe. Dodatno, ovi rezultati otvaraju vrata 3D rekonstrukciji lica drugih osoba iz još dalje prošlosti, a jedan od naših narednih koraka je 3D rekonstrukcija lica srednjovjekovne žene koja je živjela na ovim prostorima”, dodaje Čakar.
Naučna saradnica Instituta za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju Mirela Džehverović kaže da je multidisciplinarnost bila ključni faktor u realizaciji ovog, ali i svih projekata koji su mu prethodili, jer su znanja i metode različitih naučnih disciplina bile ključne za konačan rezultat.
“Bez arheologije ne bismo imali niti uzorke niti znanja o životu i običajima ljudi iz perioda Srednjeg vijeka. Bez antropologije i odontologije ne bismo mogli rekonstruisati izgled lica, kao što ne bismo znali ništa o biološkim karakteristkama osobe (dob, spol, način smrti, bolesti i patologije). Genetičkim metodama smo dobili potvrde za neke od bioloških karakteristika osobe, kao i o srodničkim odnosima između više osoba te o genetičkoj strukturi populacija. Konačno, primjenom 3D tehnologije u rekonstrukciji lica, a na osnovu antropoloških i genetičkih podataka, dobili smo realan prikaz izgleda osobe iz daleke prošlosti”, pojašnjava Džehverović.
S obzirom da se kod nas govori o tome kako smo genetski dosta povezani sa Turcima zbog boravka Osmanlija na ovim prostorima, Džehverović smo pitali da li je to naulna istina.
„Naša istraživanja genetičkih struktura srednjovjekovne Bosanske i današnje bosanskohercegovačke populacije pokazuju da ne postoje razlike između ovih vremenski odvojenih populacija. Iako su na ove prostore, od Srednjeg vijeka do danas, dolazile osvajačke populacije i neminovno ostavile svoj genetički materijal, naše istraživanje pokazuje da to nije značajno uticalo na genetičku strukturu današnje populacije“, pojašnjava Džehverović pojašnjavajući da se isto može reći i za naš jezik koji je bogat turcizmima i germanizmima, ali mi ne govorimo niti turski niti njemački.
„Štaviše, ko nije učio ova dva jezika uopšte ih ne može razumijeti. Dakle, sama činjenica da smo dugo bili pod uticajem osvajačkih populacija ne znači da smo genetički (niti jezički) bliži osvajačkoj populaciji. Sve eventualne sličnosti koje pronalazimo su isključivo kulturološke prirode i ne mogu se nikako poistovjećivati sa genetičkom strukturom. Kultura i običaji koje su osvajačke populacije ostavile za sobom na našim prostorima dio su našeg današnjeg identiteta, ali nas ne čine njihovim potomcima, što su i dokazala naša istraživanja. Osim toga, postoje mnogobrojna genetička istraživanja na modernim ljudskim populacijama koja pokazuju da postoje veće genetičke razlike između prostorno udaljenih populacija, nego među susjednim populacijama.”
Rekonstrukcija lica srednjovjekovnog čovjeka je grupni naučni doprinos bh. naučnika znanjima o periodu Srednjeg vijeka na ovim prostorima. Mnogo je naučnih rezultata i otkrića vezanih za taj period, ali je ovaj izazvao veliku pažnju jer predstavlja konkretan rezultat istraživanja, zbog čega je ne samo interesantan široj javnosti nego joj je i lako razumnjiv.
“Kroz rekonstruisani lik čovjeka iz Srednjeg vijeka, ljudi lako vide sličnost sa današnjom populacijom, što baš nije slučaj sa genetičkom analizom koja je mnogima još uvijek apstraktna. U tom kontekstu, ovaj projekat ima veliki značaj i za promovisanje nauke i naučnih dostignuća. Tek onda kada šira javnost spozna važnost i značaj nauke i ulaganja u nauku, mi ćemo kao društvo napredovati. Nažalost, važnost nauke u BiH nije prepoznata niti od strane finansijera, jer ne vide interes (prvenstveno finasijski) od ulaganju u nauku. Međutim, to je potpuno pogrešno razmišljanje jer svako ulaganje u nauku se isplati čak i za pojedinca, a primjera je danas mnogo od ulaganja u tehnološka dostignuća do ulaganja u medicinske, farmaceutske i prehrambene proizvode”, zaključuje Džehverović.
buka
