Prvobitno se pojavljuje kao čovjek opširnih tekstova, velikih ideja i sinteze teologije. Toma Akvinski, dominikanski sveštenik, umro je prije tačno 750 godina, 7. marta 1274. Smatra se jednim od izuzetnih mislilaca hrišćanske teologije. Srednjevjekovni? Da li je ovo samo prošlost?
Nikako, kaže Andreas Šper (Speer), profesor filozofije na Univerzitetu u Kelnu. Ovaj 66-godišnjak podvlači doprinos Tome Akvinskog aktuelnim debatama, bilo kroz jasnu retoriku ili jasno odbacivanje dezinformacija. U intervjuu za DW, Šper, koji je i direktor Toma-instituta na Univerzitetu u Kelnu, takođe ukazuje na široke vidike srednjovjekovnog filozofa. „Filozofija milenijuma koju sada nazivamo srednjim vijekom u osnovi je odražavala svijet oko Mediterana. Bila je višejezična, bila je multietnička, bila je multireligijska.“
Protiv otpora porodice
Ko je bio Toma Akvinski? Rođen je početkom 1225. godine u utvrđenju Rokaseka (Roccasecca), dobrih 120 kilometara jugoistočno od Rima, u plemićkoj porodici. Kao što je bilo uobičajeno u to vrijeme: roditelji su željeli obrazovanje i karijeru za svog sina, po mogućnosti u važnom manastiru Monte Kasino (Cassino). Ali Toma se opire svakom pritisku i postaje dominikanac, koji želi da živi radikalnim životom monaha. Želio je, kaže Šper, „povratak radikalnom hrišćanskom načinu života”. Najpoznatiji monah tog reda u crkvenoj istoriji, Franjo Asiški (1182-1226), živio je generaciju prije Tome.
Ali, Toma odlazi iz mjestâ gdje je studirao, iz Bolonje i Napulja, u akademski svijet u nastajanju. Preselio se u Pariz, tamo studirao na mladom, ali već veoma cijenjenom univerzitetu, a zatim otišao u Keln 1248. sa Albertom fon Launingenom, koji je kasnije postao poznat kao Albert Veliki (oko 1200-1280). Ubrzo je i sam postao profesor na fakultetu, predavajući – kao prvi profesor svog reda – u Parizu, zatim u Rimu i u Napulju. Toma je, prema Šperu, postao ono što se danas naziva „intelektualcem”.
Toma je bio zvijezda teološke misli sve do 20. vijeka. Njegovo najpoznatije djelo, nedovršeni „Suma teologije”, djelovalo je kao nacrt cjelokupne teologije i oblikovalo razmišljanje Katoličke crkve sve do modernog doba.
„Prvo razmisli, pa onda pričaj!
Čak i ako je razmišljanje prosvjetiteljstva preteklo Tomine ideje, filozof Šper vidi mnogo toga što i danas može imati uticaja. Čak i u vremenima kratkih, sažetih riječi na društvenim mrežama, možete koristiti Tomine riječi: „Formulišite precizno, usudite se da mislite! I: prvo razmislite, pa onda pričajte!“, kaže Šper. „Toma je usavršio tadašnji stil diskusije preciznošću svog razmišljanja. Često formuliše sofisticirano i inteligentno, privlačno i u veoma kratkom formatu, skoro kao na TikTok-u“, kaže filozof Šper.
Učenika srednjeg vijeka, koji se toliko oslanja na razum kao mjeru, on vidi i kao kritički autoritet za formate razgovora savremenog medijskog svijeta i uobičajene političke debate, koje su određene parolama: „On bi podsticao disciplinu vrjednosno razumne i precizne formulacije“, kaže Šper. „Toma bi svakako bio prilično nezadovoljan zbog prirode današnje rasprave.“
A lažne vijesti, koje su danas tako česte? “Kada je riječ o lažnim vijestima”, kaže Šper, “Toma bi bio izuzetno kritičan. Svako ko namjerno laže i širi lažna mišljenja suštinski se protivi ljudskom razumu. To bi značilo da bi razum bio u suprotnosti sa samim sobom. Za njega je to jedna od najgorih stvari koje ljudsko biće može počiniti.”
Šper naglašava jedan aspekt na godišnjicu smrti Tome Akvinskog: širinu razmišljanja. U XIII vijeku misao davno zaboravljenog grčkog filozofa Aristotela (384-322 p.n.e.) odjednom je svima bila u ustima. Veliki muslimanski i jevrejski naučnici iz Andaluzije u sadašnjoj Španiji i sjevernoj Africi obogatili su akademski svijet idejama Aristotela. Toma se nadovezuje na ovu širinu.
„Evropa nije centar svijeta”
„Veliki arapski i jevrejski mislioci njegovog vremena posebno su mu otvorili svijet i proširili latinsku Evropu”, kaže Šper, oduševljeno pričajući o filozofskom svijetu tog vremena: „Višejezičan, multietnički, multireligiozan“.
Toma je takođe znao „da ova Evropa nije centar svijeta”. Sve ovo bi moglo da bude hrana za razmišljanje za „ovu Evropu, koja se sada izoluje, da ponovo razmisli i razumije šta znači globalna misao”.
dw.com
