Dvije decenije nakon jugoslovenskih ratova, stanje društava na periferiji EU otvara, kako ocjenjuje ECFR, goruće pitanje za Uniju:
Šta Brisel može bolje učiniti da se poveže sa ljudima u zemljama kandidatima kao što je Srbija – koja se, geopolitički, sve više približava Rusiji i Kini.
Mir i evropski standard vladanja jedni su od glavnih zadataka koje je Evropska unija postavila za Zapadni Balkan kao region koji se i dalje suočava sa zaostavštinom ratova 1990-ih. Osim toga, Brisel želi i blokadu ruskog uticaja na istočne susjede. Budući da je više zemalja centralne i istočne Evrope već učlanjeno u EU, Brisel ima razloga za optimizam da će svoje ciljeve ostvariti i na Balkanu. Ipak, sudeći po strateškim pokazateljima u Srbiji i Ukrajini, EU je daleko od tog cilja, pokazalo je sveobuhvatno istraživanje koje je u te dvije zemlje uradio Evropski savjet za međunarodne odnose (European council on foreign relations – ECFR).
Istraživanje je rađeno tokom ljeta da bi se, kako su kazali iz ECFR-a, razumjeli stavovi građana Srbije i Ukrajine o borbi protiv pandemije (interno i eksterno), sposobnosti domaćih vlasti uopšte kao i o njihovim geopolitičkim odnosima i opredjeljenjima.
I Srbija i Ukrajina su prve komšije EU, ali iako su stavovi građana u dvije zemlje o reakcijama u toku pandemije različiti, moraju zabrinuti briselsku administraciju.
Istraživanje je pokazalo da građani Srbije imaju izrazito negativno mišljenje Uniji, čije uređenje uglavnom vide kao propalo a njihov odgovor na pandemiju ocjenjuju kao nekompetentan. S druge strane, mnogo više cijene svoje lidere dok Rusiju i Kinu vide kao ključne saveznike. Nasuprot tome, Ukrajinci su u velikoj mjeri proevropski orijentisani, žele da grade saveze sa Zapadom i vjeruju u sistem EU. Ipak, u velikoj mjeri smatraju da su ih saveznici napustili, i slabo vjeruju u sopstveni politički sistem.
Dugogodišnji novinar i spoljno-politički komentator iz Beograda, Boško Jakšić za BUKU kaže da je istraživanje ECFR je samo jedno u nizu sličnih poslednjih godina koja potvrđuju konstantnu eroziju privlačnosti ideje evropskih integracija u Srbiji, koja je, kako podsjeća, prvi put od 2000. dospjela na ispod 50 procenata.
Prije pet godina podrška ulasku Srbije u EU išla je i do 60 odsto.
Više od polovine građana Srbije, navodi Jakšić, danas kao najveće prijatelje identifikuju Rusiju i Kinu, a ne EU.
Podsjeća i da je Beogradski centar za bezbednosnu politiku utvrdio da tek tri odsto građana prepoznaje da je EU najveći donator Srbije.
„Iako članstvo u Uniji predstavlja strateški cilj Srbije još od 2005, samo devet odsto smatra da je to glavni spoljnopolitički prioritet Srbije. Takav porazan skor je rezultat više faktora od kojih su najvažnija tri:
Sistemsko populističko manipulisanje suverenitetom, nacionalizmom i tradicionalnim vrednostima, izjave predsednika Srbije da je Evropski parlament ’izgubljen u vremenu i prostoru’, nedostatak pravih informacija i stalne kritike EU po režimskim tabloidima. Zatim, ozvaničeno otvaranje vrata rastu uticaja autoritarnih režima sa Istoka, pre svega Rusije i Kine, ali i Turske i Ujedinjenih Arapskih Emirata.
Takođe, serija unutrašnjih kriza Unije koje su dovele do zamora proširenjem ali i zaoštravanja kriterijuma za prijem, pre svega insistiranje na istinskim demokratskim reformama, pravnoj državi, snažnim institucijama i slobodnim medijima – na šta Srbija danas nije spremna“, smatra naš sagovornik.
Činjenica je da EU nije imala spreman odgovor na pandemiju u prvim mjesecima, što je i zvanični Beograd iskoristio za kritike. Tako je, podsjeća Jakšić, predsjednik Srbije Aleksandar Vučić doprinoseći anti-evropskom raspoloženju, izjavljivao da je ponosan što se Srbija u tim danima “nije oslanjala na EU”.
„Takvu priliku odmah je na globalnom planu vešto iskoristila Kina, a Srbija se svrstala među zemlje koje su bile očarane efikasnošću jednog visoko centralizovanog i autoritarnog režima naspram konfuzije demokratskog Zapada. To što je Srbija sledeći takav model u borbi protiv pandemije i kasnije vakcinacije uspešna, plaćeno je cenom za koju ćemo tek utvrditi koliko je visoka. Kovid-19 direktno je doprineo rastu popularnosti Istoka u meri u kojoj je oborio privlačnost Zapada”, ocjenjuje Jakšić.
Kopiranje Tita u današnje vrijeme nemoguće
Vučić je, što se i notira u istraživanju, očigledno vješto pokušava da preuzme titoistički model vođenja spoljne politike – i Istok i Zapad.
Ipak, postavlja se pitanje koliko takva spoljna politika može biti moguća u vremenu bez nesvrstanih i “gvozdene zavjese” i koliko može biti uspješna na duže staze, ako imamo u vidu činjenicu da spoljna politika zemlje kandidata za ulazak u Uniju mora biti usklađena sa Briselom prije članstva, a Srbija je trenutno daleko od tog cilja.
“Nema u tome nikakve veštine. Pre bi mogli da govorimo o političkoj kratkovidosti, diplomatskom lelujanju i ignorisanju stvarnosti. Kao što Slobodan Milošević nije primetio da je srušen Berlinski zid, tako i predsednik Srbije, ministar informacija iz njegovog vremena, ne vidi – ili ne želi da vidi – da sadašnji svet nema nikakve veze sa onim iz Brozovog vremena. Vučić je proglasio ‘vojnu neutralnost’ koja bi trebalo da bude zaštitni znak njegovog ‘nesvrstavanja’, ali tu neutralnost svet nije legitimisao iako velike sile tolerišu da Predsednik uživa u svom krunskom diplomatskom otkriću”, odgovara Jakšić.
Vinston Čerčil je, podsjeća naš sagovornik, govorio da nema ništa protiv da je neko neutralan – “ukoliko je neutralan na našoj strani”.
“Takvo je i današnje vreme. Nema sedenja na dve, tri ili četiri stolice. Srbija je, formalno, jednu od njih proglasila za svoju geostratešku orijentaciju – Evropsku uniju – ali u praksi sve čini da to ne bude tako. Vučić je spreman na sve ustupke Rusiji koja umešno naplaćuje to što se predstavlja kao ključni saveznik u borbi protiv kosovske nezavisnosti i ponavlja mantru mi vas nismo bombardovali. Od skora u okvirima strateškog partnerstva svedočimo o čeličnom prijateljstvu sa Kinom koju Kosovo ne zanima, već samo želi da – brutalno diktirajući svoje uslove – maksimalizuje investicioni i trgovinski prodor prema Evropi koristeću Srbiju koja je na tom putu.
Za razliku od drugih zemalja regiona, poput Crne Gore ili Severne Makedonije, Srbija ne da povećava stepen usaglašenosti svoje spoljne politike sa EU, već ona iz godine u godinu opada. Beograd i Brisel redovno se razilaze u ocenama ruske politike, najčešće prema Ukrajini pa je evidentan strah srpskih vlasti da se ne zamere Rusiji. Danas tek oko petine građana smatra da Srbija treba da usklađuje svoju spoljnu politiku sa Unijom. Nikako ne liči na diplomatiju zemlje koja je kandidat za članstvo u Evropskoj a ne u Evroazijskoj uniji”, kaže Jakšić.
Diplomatija bez maski
Kada je riječ o stavovima o EU očekivano su drugačiji u Ukrajini.
Postoji veće povjerenje u institucije EU u odnosu na ruske, ali ukrajinski građani smatraju da je Brisel morao više da uradi pomažući im u korona krizi. Opravdano je pitanje koliko dugoročne posljedice po EU perspektivu Balkana i proširenja uopšte može ostaviti “diplomatija maski”, odnosno brže djelovanje Rusije i Kine na početku pandemije.
To što je euroentuzijazam u Ukrajini na višem stepenu nego u Srbiju Jakšića uopšte ne iznenađuje. Sve bivše evropske članice SSSR-a, sem Bjelorusije, okrenule su se Zapadu odmah posle rušenja Berlinskog zida.
“Ukrajina ima i jače razloge da traži spas na Zapadu jer je pod direktnom vojnom pretnjom Kremlja koji je 2014. anektirao Krim. Tačno je da je EU-konfuzija u vremenima starta pandemije imala efekta na sve države. I članice i one koje teže ka Uniji, pa i na Ukrajinu, ali to posle određene konsolidacije – za razliku od Srbije – nije bitnije uticalo na obaranje rejtinga EU, niti je omogućilo dodatni rast uticaja Rusije. Kina jedva da je faktor zbivanja u Ukrajini, za razliku od Zapadnog Balkana”, navodi Jakšić.
Na evropske integracije može uticati, kao i uvijek, američka adminsitracija čiji su prioriteti promijenili dolaskom novog predsjednika Džoa Bajdena u Bijelu kuću.
“Vašington zauzima konfrontacioni kurs i prema Pekingu i Moskvi. Zapadni Balkan je neizbežno na liniji tih novih frontova. Države regiona će pažljivije nego do sada morati da se globalno pozicioniraju i da svoje interese premeravaju pragmatičnije, a ne emotivno vođene starom ideologijom, panslovenstvom ili pravoslavnom verom. Dolazi vreme diplomatije bez maski”, smatra Jakšić.
Ima li svjetla na kraju tunela?
Mnoge evropske zemlje počinju da vide svjetlo na kraju COVID-19 tunela. Ali, dvije decenije nakon jugoslovenskih ratova, stanje društava na periferiji EU otvara, kako ocjenjuje ECFR, goruće pitanje za Uniju: šta Brisel može bolje učiniti da se poveže sa ljudima u zemljama kandidatima kao što je Srbija – koja se, geopolitički, sve više približava Rusiji i Kini.
Za Jakšića je logično da članice Unije posluju sa državama Istoka i oko toga nema ničeg spornog.
Foto: Jakšić, Media Centar
“Nemačka ni pod pritiscima i sankcijama Trampove i Bajdenove administracije nije odustala od izgradnje ruskog Severnog toka 2 koji joj omogućava energetsku sigurnost bez obzira što ne smanjuje visok stepen zavisnosti Evrope od ruskog gasa.
Italija je pristala da bude jedina zapadna članica kineskog mega investicionog projekta Pojasa i puta. Čitava Unija ima snažne trgovinske veze sa Kinom i želi da se pripremi za vreme kada će, verovatno naredne decenije, Kina preteći SAD i postati vodeća ekonomska sila sveta”, tvrdi sagovornik Buke.
Nema sumnje da je EU veliki saučesnik širenja ruskog, odnosno kineskog uticaja, dodaje i objašnjava taj paradoks.
“Evropa je zavela sankcije Rusiji zbog Krima, ali nije pronašla mehanizme kako da se suprotstavi finansijskoj i drugoj podršci koju Moskva daje mnogim desničarskim, evroskeptičnim strankama i grupama na zapadu kontinenta. EU gubi propagandno-marketinški rat sa Kinom. Kritike ponašanja Pekinga prema muslimanskoj manjini Ujgura u provinciji Sinjang ili prema demonstrantima u Hong Kongu nisu dovoljne da razotkriju pravu prirodu jednog režima koji je represivan koliko i ruski.
Vođen pragmatskim interesima profita i politikom doziranog zameranja, takav Brisel nije u stanju da parira sve agresivnijim kampanjama koje po Zapadnom Balkanu vode Moskva i Peking. ‘Zabrinutost’ Evropskog parlamenta zbog prevelike bliskosti Beograda sa Rusijom i Kinom neće promeniti sled događaja.
Maligni uticaj Istoka, kako ga nazivaju u Vašingtonu, jedino može da suzbije Amerika. Predsednik Bajden će na tome aktivnije raditi kada se Zapadni Balkan uspe u vrhove njegove agende. Mnogim vlastodršcima u regionu to se nikako neće dopadati”, zaključuje Jakšić.
Buka
