DANI MEDIJA
Profesionalno, nezavisno novinarstvo je ugroženo, javnim prostorom dominiraju politički pristrasni mediji i sadržaji upitnog porijekla
Mediji često služe partijskim i ekonomskim interesima, ne ostavljajući prostora za sadržaje od javnog interesa. Istraživačko novinarstvo najviše ispašta.
“Dani medija Zapadnog Balkana” održani u Skoplju, u septembru ove godine, desili su se u vrijeme ozbiljnih napada na slobodu medija. Samo tokom ove godine registrovano je jedanaest slučajeva napada na novinare na Zapadnom Balkanu, uz slabašne napore da se ovi napadi istraže, što je stvorilo utisak da napadi na novinare prolaze nekažnjeno. Iako zakoni koji garantuju slobodu izražavanja postoje u svim državama Zapadnog Balkana, oni se i dalje nedovoljno provode, navodi se u nedavno objavljenim Zaključcima sa konferencije “Dani medija Zapadnog Balkana”.
Predstavnik OEBS-a za slobodu medija, Harlem Désir, tokom konferencije naglasio je značaj slobode medija kao jednog od temeljnih principa Evropske unije. Komesar Hahn, u svom uvodnom obraćanju naglasio je da zemlja koja zanemari temeljna prava ne može napredovati u pristupnim pregovorima.
Plenarne diskusije tokom konferencije bile su prilika da se vlasti zemalja Zapadnog Balkana pozovu na podršku reformama i konkretna poboljšanja, uključujući jačanje vladavine prava, borbu protiv korupcije i osiguranje rada pravosuđa, bez čega nema slobode medija.
Takođe, novinari i medijski radnici imali su priliku da razgovaraju o izazovima sa kojima se suočavaju i načinima prilagođavanja radikalnim promjenama koje medijski sektor proživljava.
Iz ovih razgovora proizašle su preporuke i prijedlozi sumirani u Zaključcima.
Budući da finansijsko poslovanje medijskih organizacija uveliko zavisi od opštih ekonomskih trendova – pozitivnih i negativnih – ili promjenjivog ponašanja publike, nezavisni mediji širom svijeta suočavaju se sa ogromnim izazovom, zaključak je radionice na temu finansijskog poslovanja medija i novih poslovnih modela. Lokalni i nacionalni mediji izloženi su globalnoj konkurenciji moćnih online kompanija kao što su Google, YouTube, itd. koje su monopolizovale marketinške prihode, te međunarodnoj konkurenciji u vidu kompanija koje pružaju informacije i zabavu korisnicima u veoma naprednim formatima, za šta su potrebne investicije koje prevazilaze kapacitet domaćih, finansijski oslabljenih nezavisnih medija.
Digitalizacija nezavisnih medija ne može se postići samo oslanjajući se na modernu tržišnu logiku, koja je sve samo ne povoljna za profesionalno novinarstvo, jedan je od zaključaka ove radionice. Pored toga, mediji na Zapadnom Balkanu karakteriše visok stepen neuređenosti, što je protivno vladavini prava i transparentnosti. To se manifestuje kroz nejasne vlasničke strukture, opskurne izvore finansiranja, kao i politički korumpirano reklamno tržište i neodgovornu upotrebu javnih sredstava u medijima. Time se podriva konkurentnost i sposobnost profesionalnog nezavisnog novinarstva da opstane, što na kraju rezultira time da je javnim prostorom sve više dominiraju polarizovani i politički pristrasni mediji i medijski proizvodi upitnog porijekla (lažne vijesti, tabloidni sadržaji itd.).
I novi i tradicionalni mediji često služe partijskim i ekonomskim interesima, ne ostavljajući prostora za sadržaje od javnog interesa. Istraživačko novinarstvo, koje bi trebalo da služi kao ‘watchdog’, najviše ispašta, a pristup tačnim informacijama i pluralističkom mišljenju građanima se još više smanjuje.
Dok je provođenje vladavine zakona u sektoru medija prioritet u procesu pridruživanja Zapadnog Balkana Evropskoj uniji, to je težak i zahtijevan zadatak. Profesionalno novinarstvo je javno dobro koje je trenutno sve rjeđe prisutno na Zapadnom Balkanu, zbog čega je potrebno hitno djelovati.
Donatori i investitori, naročito Evropska unija, treba da izađu iz svojih tradicionalnih zona komfora i iznađu svježe pristupe kada budu planirali mjere za podršku nezavisnim i ekonomski održivim medijima u regiji, navodi se u preporukama sa Konferencije.
Medijima je hitno potrebna pomoć sada kada publika masovno prelazi u digitalno okruženje, u kojem je globalna konkurencija izuzetno jaka.
Potrebno je investirati u nezavisne medije kako bi oni razvili poslovne modele koji se ne oslanjaju na neregulisana domaća reklamna tržišta, na vladu ili privatne (oligarhijske) subvencije. Prioritet treba dati pristupima koji omogućavaki da se uspostavi direktna veza sa korisnicima medijskih sadržaja (npr. putem pretplate, crowd-funding kampanja, malih oglasa).
Nezavisni mediji moraju se zaštititi, jer su oni ključni da bi se održala demokratska javna debata. Globalna konkurencija i nepovoljno domaće tržište dovode etablirane medije na ivicu kolapsa, a narednih 3-5 godina će biti odlučujuće za medije. Mora se promovisati nezavisni pluralizam u javnoj debati na novim platformama. Sa tradicionalnim medijima u nestajanju, ključno je podsticati nove nezavisne inicijative, naročito u oblasti društvenih medija, navodi se u preporukama.
Za uspostavljanje demokratije na Zapadnom Balkanu izuzetno su važni javni servisi. Međutim, kako sada stoje stvari, javni servisi su državne institucije i nisu istinski javni mediji, prvenstveno zbog stalnog političkog uplitanja i kontrole, putem finansijske zavisnosti i politički motivisanih imenovanja ili smjene osoblja.
Stalna tendencjia da se javni servisi koriste za ostvarivanje uskih političkih ciljeva i nepostojanje volje da se ulože dodatna sredstva kako bi oni imali veću finansijsku nezavisnost glavni su razlozi zbog kojih napori na reformi javnih servisa i dalje stagniraju. Preporuka je da Evropska unija ponudi savjet o novim zakonima koji bi bili u skladu sa lokalnim kontekstom.
Takođe, stav Evropske unije traba da bude jasan kada je riječ o uplitanju politike u medije. Takvo uplitanje je štetno jednako kao i političko miješanje u izborni proces ili u tržište. Evropska unija treba snažno da osudi svaki pokušaj vlasti da ugroze nezavisnost javnih servisa.
Obzirom da su strani dopisnici bili među prvim žrtvama mjera štednje koje su medijske organizacije bile prinuđene da uvedu usljed finansijske i ekonomske krize, preporuka je da se ponovo uspostavi regionalna (i međunarodna) mreža dopisnika javnih servisa.
Javni servisi i drugi mediji sada dobijaju regionalne i strane vijesti od novinskih agencija. Neke od tih agencija (npr. Sputnik, Tanjug, Anadolu) promovišu agende i šire narative upitne objektivnosti, te uživaju gotovo monopolitističku poziciju. Programi pomoći uspostavljanju mreže regionalnih dopisnika na Zapadnom Balkanu uveliko bi doprinijeli naporima na poboljšanju regionalne saradnje, međusobnog razumijevanja i pomirenja, stoji u Zaključcima sa konferencije Dani medija.
Buka
