Proročanstvo Michela Houellebecqa?

Jasno je danas svakome ko želi sagledati realnu sliku Evrope, oslobođen zasljepljujuće vjere u demokratiju i birokratske agende Evropske unije, da se na takozvanom Starom kontinentu stvari počinju radikalno mijenjati.

(PIŠE: Đorđe KRAJIŠNIK – Oslobođenje)

Ne mora se pri tome uopšte biti politički dalekovid, ili ekstremno protivan evrounijskoj političkoj strukturi, niti pak njegovati ideju ponovnog vraćanja nadležnosti, prenesenih na EU, u okvire nacionalnih država. Dovoljno je samo osloboditi se suviše optimističkog pogleda na Evropsku uniju kao jedinu moguću alternativu, koja obezbjeđuje najveću sigurnost i obećava svekolike prosperitete, pa da se činjenice, uz malo promišljanja, počnu same od sebe nužnošću logike slagati i oblikovati u drugačiju sliku od one koja nam se nameće kao jedina važeća.

Glede toga, osvrnemo li se na razvoj političke situacije u današnjoj evropskoj zajednici, sa pripadajućim joj elementima sa margina (dakle još u evropskounijski uterus neusisanih zemalja), možemo zaključiti da je pred nama veoma nemirno i uzbudljivo razdoblje. Dobro, reći će sada evropozborci da je naša ovdašnja perspektiva suviše opterećena pesimizmom, našom nemogućnošću da izađemo iz stanja nedovršenog rata, uvijek živih etničkih razmirica, te da taj svoj negativan stav vještački nastojimo kao svojevrstan skepticizam prebaciti preko pogleda ka raskošnim poljima EU; gdje pasu krave od kojih svaka daje po sto litara mlijeka dnevno. Naš opšti doživljaj EU, čini mi se, često je kao onaj negdašnji jugoslovensko-gastarbajterski pogled, ono kada su naši gastosi (braća jugovići), vraćajući se sa bauštelskog rada po bespućima Evrope, tvrdili kako je u Njemačkoj hljeb i poslije tri dana svjež. Pa i mi danas, sanjajući o tom vrućem hljebu od tri dana, nastojimo učiniti sve kako bi se istog domogli. No, to je već neka druga priča.

Kuda ide Evropa

Stvarnost evropskog kontinenta danas nije ni najmanje ružičasta. Tamni tonovi počinju preovladavati. Evropa je sada kontinent koji je zarobljen u bankarske mreže, neprestano na granici bankrotstava  i kriza, kontinent u kojem jača ekstremna desnica sa fašističkim programima, koja u nekim evropskim zemljama već uveliko kreira društvenu atmosferu, ona je prostor u kojem strah postaje najvažnije osjećanje, njime se određuju sva buduća kretanja. U današnjoj Evropi, sedamdeset godina poslije pobjede nad fašizmom, ksenofobija je sveprisutna, na granicama evropskih zemalja, kao u logorima, umiru hiljade očajnih imigranata. Planiraju se graditi zidovi koji će zaustaviti migracije, a radikalne desničarske stranke već uveliko podstiču najretrogradnije svoje elemente na direktnu borbu, nasilje, protiv svih koji “ne pripadaju” i koji “kradu naše poslove”. Opšti je zazor spram muslimana, a paranoja od mogućih terorističkih napada na najvišoj je razini.

Sve ono što su zapadne sile posijale “uvodeći demokratiju” diljem Bliskog istoka, sada se kao bumerang vraća u vidu terora koji sprovode negdašnji borci na strani “pravedničkih koalicija u ratu protiv bliskoistočnih diktatora”. I svi se pitaju otkuda sad to? Kako je moguće da grupa terorista usred Pariza ubije novinare jednog satiričnog lista? Politika neoliberalnog obigravanja svijeta, kako bi se putem ratova širila tržišna polja za neutaživu finansijsku neman, dovela je Evropu u paradoksalnu situaciju da strepi i bori se protiv monstruma kojeg je sama stvorila. Vijekovima Evropljani pohode sve druge kontinente kako bi “pomogli” u sprečavanju sukoba i doprinijeli “civiliziranju” tog svijeta. U svom tom pohođenju gotovo nikada se nije postavilo pitanje ima li to zaista smisla, te kakve posljedice ostaju nakon evropskih intervencija.

Prosječni Evropljanin je uljuljkan u svoju svakodnevicu i nije ga briga šta se tamo negdje dešava. Svijet je tu gdje sam ja. Danas, kad se stvarnost Evrope mijenja, kada u Evropu pristižu drugačija lica, sa drugih kontinenata, kontinent je u panici, u opštem beznađu šta da radi.

Kuda ide takva Evropa i šta je u njenoj budućnosti moguće? Po mnogima kontroverzni, francuski pisac Michel Houellebecq pokušao je u svom romanu “Pokoravanje” dati odgovor na ta pitanja. Istina, ovaj roman izazvao je u Francuskoj, kao i u drugim zemljama, veliku raspravu. A sam autor je dobio policijsku pratnju, nakon napada na redakciju lista Charlie Hebdo, radi prijetnji koje su mu upućivane zbog navodnih islamofobnih stavova. Ja neću ulaziti u analiziranje toga da li su Houellebecquovi stavovi van ovog romana islamofobija, to bi me odvelo u dubiozu kojom se ovdje ne želim baviti, ali sa sigurnošću se može kazati da “Pokoravanje” nije roman koji nosi takve stavove. Jasno je da se ovaj roman pojavio u vrijeme kada je atmosfera bila pogodna za raspirivanje negativnih strasti, što je svakako dalo prostora da se ova knjiga marketinški još bolje pozicionira. Zabranjeno i ono što izaziva sablazan redovno je primamljiva roba, ako ništa potajice i ispod tezge. Dakako, ponovo se tu došlo u onu standardnu zabunu nerazlikovanja ili namjernog nerazlikovanja fikcije i fakcije. “Pokoravanje” je prije svega fikcionalna prozna tvorevina, te sve ono što piše u toj knjizi jedino kao takvo može biti posmatrano. Naravno, nikada se u svijetu u kojem su prodaja i finansijska dobit iznad svega neće propustiti prilika da se priča o knjizi malo začini nekim bombastičnim najavama i šokantnim otkrićima. Ipak, činjenica je da je roman “Pokoravanje” legitimna umjetnička proza u kojoj se ne može naći ništa što ulazi u spektar instrumenata vrijeđanja i omalovažavanja islama.

Houellebecq piše roman iz perspektive sredovječnog univerzitetskog profesora književnosti Françoisa. Ovaj profesor, stručnjak za djelo Jorisa-Karla Huysmansa, obavlja svoj profesorski posao rastrzan između emotivne nestabilnosti i stanja u državi koje se počinje suštinski mijenjati. Radnja romana smještena je u Pariz u 2022. godinu, neposredno pred predsjedničke izbore. François je politički prilično nezainteresovan. Vodi svoj prilično monoton život, sve vrijeme se upoređujući sa svojom književnom preokupacijom, praveći paralele između svog i Huysmansovog života. Iz tog životnog drijemeža prodrma ga ipak buka stvarnosti, u kojoj se nakon drugog predsjedničkog kruga nameće izvjesna mogućnost da predsjednik države postane vođa Muslimanskog bratstva, koje je u Francuskoj sve snažnije, Mohamed Ben Abbes. Kako vrijeme odmiče, čitaocu je posve jasno da će Ben Abbes, zahvaljujući podršci Socijalističke partije i nekih drugih stranaka, poraziti kandidatknju Nacionalnog fronta Marine le Pen. Što se u konačnici i događa. To mijenja stvarnost univerzitetskih profesora, pa glavni lik ovog romana biva direktno pogođen ovakvim raspletom i promjenom vlasti. Muslimansko bratstvo prije svega zanima sektor obrazovanja, na taj način ono želi graditi novu Francusku, preodgojenu i u skladu sa duhovnim postulatima vjere. Žene su ponovo stavljene u patrijarhalne okove, zabranjuje im se obavljanje javnih poslova. Što, paradoksalno, dovodi do pada nezaposlenosti. Francuska je dakle posve izmijenjena. A pred Françoisa i druge univerzitetske radnike se stavlja izbor: prijevremeno penzionisanje ili prelazak na islam.

Količina licemjerja

Ne mislim da je Houellebecqov roman nastao prije svega kao upozorenje od mogućeg raspleta u budućnosti i dolaska jedne muslimanske stranke na vlast, niti da je u njemu ispoljen negativan stav spram islama. Ukoliko pažljivo osmotrite centralni lik ovog romana, Françoisa, biće vam jasno da je on slika i prilika nezainteresovanog evropskog čovjeka za probleme koji ga okružuju. Ovo je prije svega roman o ravnodušnosti i uljuljkanosti Evrope u svoju samodopadnost. Kroz “Pokoravanje” se može pročitati i relevantan kritički stav spram nemogućnosti Evrope da se suoči sa svim problemima u koje je upala. Ravnodušnost je vrhunska kategorija u ovom romanu. Sve što se događa prepušteno je stihiji, a ljevica koja bi se trebala uspostaviti kao brana svakom radikalizmu već odavno je šećerna vodica za onesviješćenu građansku klasu. Ipak, najvažnija je stvar kada je “Pokoravanje” u pitanju to da je ono umjetnički relevantno izvedeno djelo. Houellebecq je pisac preciznog stila, lako oblikuje svoju pripovijest, ujednačuje je i čini prohodnom. Praveći veoma uspjele veze između položaja svog glavnog junaka, opšte društvene klime i Francuske iz vremena Huysmansa. Umjetnička uspjelost ove fikcije brani je pred bilo kakvim radikalskim nasrtajem, govoreći glasno da je “Pokoravanje” umjetničko djelo, nikako pamflet koji agituje. To što je sadržaj ovog romana za nekoga šokantan samo je razlog da se zapitamo nad količinom vlastitog licemjerja. Konačno, posljednja scena ovog romana iznova svjedoči o pomirljivosti prosječnog Evropljanina, koji će se lako pretočiti u posudu svakog sistema. Sjeća te li se da je i Franko do sedamdesetih godina prošlog vijeka bez ikakvih problema vladao Španijom?