Ključo je danas jedna od najznačajnijih kompozitorica i solistica na harmonici u svijetu. To joj je garantovalo i američku Genius vizu, koja se daje izuzetno talentovanim pojedincima, a koja im omogućava neometan boravak i rad u toj zemlji. Danas živi u Los Angelesu gdje stvara muziku, piše knjige i predaje.
Piše: Nidžara Ahmetašević
Buka
Za par sedmica, tačnije 29. februara, Merima Ključo, jedna od najboljih svjetskih solistica na horminici, promovirat će CD Aritmia koji je snimila sa gitaristom Miroslavom Tadićem. Inspiracija za Aritmiu, kaže Merima za Buku, bili su im Béla Bartók, mađarski kompozitor i pijanista, Eric Satie, francuski kompozitor i pijanista, i španski kompozitor Manuel de Falla, kao i “kompleksne ritmičke i melodijske teme iz Bosne, Srbije i Makedonije”. Riječ je o aranžmanima melodija sa Balkana, te klasičnih kompozitora na kojima su Ključo i Tadić radili skoro dvije godine.
U međuvremenu je Merima bila na turneji izvodeći multimedijalni komad inspirsan pričom o Sarajevskoj Hagadi, kojom je Merima, kaže, godinama opsjednuta
Tu opsesiju pretočila je u muziku za harmoniku i klavir (Seth Knopp), a vizueln umjetnik Bart Woodstrup je sve to i ilustrovao. Iako je godinama i sama “pratila” put Hagade, ono što ju je ohrabrilo da komponuje bila je knjiga autorice Geraldine Brooks “Ljudi knjige”. Geraldine, inače dobitnica Pultzerove nagrade, je pratila Merimu na četiri koncerta tokom američke turneje, oduševljena onim što je čula i vidjela. Merima kaže da je Geraldine, specijalno za njen koncert, napisala i uvod kojim je obilježila premijeru. “Toliko je bila oduševljena da sada prati svaki moj nastup, kad god je slobodna”.
Bosanska genijalka u Americi
Sam rad na projektu “Sarajevska Hagada: Muzika knjige” trajao je pet godina, a proces realizacije oko sedam mjeseci. “Sarajevska Hagada je simbol koegzistencije i zajedništva, simbol koji je meni jako bitan. Bogata istorija knjige poslužila mi je kao inspiracija za muzički i vizuelni put kroz različite kulture, njihove muzičke tradicije, religijske utjecaje. Pokazuje kako spašavanje ove vrijedne knjige spaja mnoge ljude različitog porijekla, stvarajući jedan metafizički dijalog koji prevazilazi vrijeme i prostor”, pojašnja Merima.
Kompozicija za harmoniku i klavir se sastoji od 12 stavova i traje 50-minutna i opisana je kao savremena muzička ilustracija puta Hagade kroz njenu dugu historiju.
Ključo je danas jedna od najznačajnijih kompozitorica i solistica na harmonici u svijetu. To joj je garantovalo i američku Genius vizu, koja se daje izuzetno talentovanim pojedincima, a koja im omogućava neometan boravak i rad u toj zemlji. Danas živi u Los Angelesu gdje stvara muziku, piše knjige i predaje. U Ameriku je prvi put pozvana 2010. godine na rezidenciju u Centru za kamernu muziku Yellow Barn koje opisuje kao “savršeno mjesto za muzičare” i “jedan od najboljih svjetskih centara muzike”. I naredne godine je dobila poziv na rezidenciju ali kao gostujući profesor, te je predavala savremenu kamernu muziku mladim talentima. U Centru je radila i na projektu Sarajevske Hagade.
“Sjajni pijanista i umjetnički direktor Yellow Barn-a Seth Knopp, je prepoznao vrijednost projekta Sarajevske Hagade i pozvao me na još jednu rezidenciju kako bih mogla u potpunom miru i šumskoj idili da radim. Iako sam muzičku priču o Hagadi u početku zamislila kao kompoziciju za solo harmoniku, Sethu se projekat toliko dopao da sam odlučila da napišem kompozicija za harmoniku i klavir kako bi on mogao da učestvuje. Ubrzo nakon ugovorene rezidencije na Yellow Barn-u, Fondacija za jevrejsku kulturu je odlučila da moj projekat podrži finansijski i da organizuje turneju u Sjedinjenim Državama i Kanadi. Mnogo mi je značilo da su prepoznali vrijednost ovog projekta i da je baš on izabran (od 10 finalista) i u potpunosti podržan.”
Do danas je ostala da radi pri Centru gdje stvara i predaje.
Uz Hagadu, Merimu godinama fascinira i sefardska kultura, naročito muzika. “Moja ljubav za jevrejsku muziku seže iz perioda kada sam kao 14godišnja učenica pohađala Muzičku školu u Sarajevu. Jedan dan sam hodala ulicama i prošla kraj prodavnice instrumenata odakle sam čula divnu muziku. Zvuk mi je bio nekako poznat, ali drugačiji od bilo čega što sam do tada čula. Nisam mogla da se oduprem potrebi da uđem u prodavnicu i pitam šta je to i oni su mi rekli da je riječ o sefardskoj muzici”, prisjeća se Merima. “Bila sam i još sam opčinjena tom muzikom. Korijeni su u muzičkoj tradiciji jevrejskih zajednici u srednjovjekovnoj Španiji, odakle je donešena na Balkan, pored ostalog, nakon što su Jevreji protjerani 1492. godine.”
Muzička porodica
Pojašnjava dalje kako su sefardski Jevreji čuvali tradiciju koju su donijeli iz svojh zemalja, te u nju ugradili muziku zemalja u kojima su se naselili. “Rezultat se može vidjeti u muzičkim sličnostima. Na primjer, Bosanci i sefardski Jevreji koriste iste skale i ritmove. Oni dijele istu emociju u svojim pjesmama, iste običaje, istu hranu. Učili su jedni od drugih. I još jedna zanimljivost: većina sefardskih pjesama iz Bosne su o proslavi Pesaha. Na sličan način kao ova muzika, bila sam fascinirana kada sam čula Klezmer, što također pripada jevrejskoj tradiciji, ali ovaj put Aškenazi Jevreja iz Istočne Europe. I jedna i druga muzika, stil, dubina i humor, imaju puno sličnosti sa bosanskim tradicionalnim sevdahom. Zato je meni bilo lakše da se približim toj muzici i da zavolim da je izvodim, sa istom strašću kao što to radim sa bosanskim i drugim muzičkim stilovima sa Balkana.”
Putujući i svirajući, Merima je upoznavala i druge muzičare, među kojima i one koji su joj ukazali i na čari muzike Jevreja. Tako je 2003. upoznala Shuru Lipovsy, jednu od najboljih interpretatorica Jidiš pjesama. “Uskoro smo počeli sarađivati i dijeliti znanje. Preko nje sam upoznala i Theodora Bikela (kompozitor i muzičar, poznat po ulozi u Vilinista na krovu, op au) i Tamaru Brooks (poznata dirigentica op. au.), i oni su postali moja muzička porodica i moji najznajačniji učitelji te divne kulture. Zahvaljujući njima počela sam razumijevati i voljeti muziku još više. Još jedna osoba koja je bila izuzetno važna u mom obrazovanju o jevrejskom muzici je moja draga prijateljica Flory Jagoda, Bosanka koja izvodi i komponuje sefardske pjesme, i zahvaljujući kojoj mnoge melodije ove kulture opstaju do danas. Flory je sefardska Jevrejka koja je napustila Bosnu tokom Drugog svjetskog rata i sada živi u Washington D.C. Jedna drugu razumijemo na mnogim nivoima i dijelimo sličnu sudbinu, s tim što naše iskustvo razdvaja nekoliko decenija.”
Slično iskustvo su naravno rat i odlazak iz zemlje u kojoj su rođene. Merima se rodila u Livnu, živjela u Sarajevu gdje je završila Srednju muzičku školu, a odakle je otišla sa 19 godina. Obrazovanje je nastavila na roterdamskom konzervatoriju. Nakon te završila sa sa titulom izuzetnog talenta, što joj je omogućilo studij u Bremenu gdje je bila jedna od najboljih studentica. I nakon toga je počela njena sjajana karijera koja je vodila širom svijeta. Istovremeno komponira i radi aranžmane, te sarađuje sa brojnim poznatim svjetskim kompozitorima. Također je sarađivala na nekoliko filmskih projekata, uključujući film Angeline Jolie “U zemlji krvi i meda”. Godine 2006. radila je muziku za radio dramu napisanu prema knjizi Saše Stanišića “Kako vojnik popravlja gramofon”.
Među 100 najboljih u svijetu
Na albumu “Zumra” je sarađivala sa Amirom Medunjanin. Album je 2010. godine Sunday Times proglasio jednim od 100 najboljih u kategoriji World Music. Među prilično rijetkim je muzičarkama u svijetu koje sviraju i komponiju za harmoniku, instrument koji, kako kaže, prate mnoge predrasude. “Uvijek mi je simpatično i drago (na kraju koncerta) vidjeti začuđena lica i ogroman entuzijazam publike, nakon razbijenih predrasuda”, kaže. “Harmonika je najmlađi instrument i svaki mladi instrument mora proći fazu dokazivanja do potpuno prihvaćenog koncertnog instrumenta. Mislim da je slabo poznavanje instrumenta i (pre)često pogrešno muziciranje na ovom instrumentu, razlog što se harmonika još uvijek nedovoljno cijeni. Međutim, sve je to normalan proces u evoluciji svakog instrumenta. Zapažam da je u proteklih dvadeset godina proces sazrijevanja ubrzan i da je harmonika sve više zastupljena na koncertnom podijumu.”
“Mnogi poznati svjetski kompozitori (Sofia Gubaidulina, John Zorn, Luciano Berio) su napisali vrijedne kompozicije za harmoniku i sve je više kompozitora oduševljeno ovimj instrumentom. Sa kompozitorima rado sarađujem kao izvođač njihove muzike. Bitno je da kompozitori sadašnjice što više komponuju za harmoniku jer je repertoar današnjih kompozitora jedini postojeći repertoar za harmoniku”, kaže te napominje da harmonika nije postojala u vrijeme velikih klasičnih kompozitora poput Bacha, Mozarta, Beethoven-a…
Iako godinama živi van granica BiH, njen rad je ispunjen ovdašnjom kulturom, a i sama često dolazi ovdje i svira. Tokom protesta 2014. godine, Merima se zajedno za Miroslavom Tadićem priključila demonstrantima izvideći “Bona ciao”, kompoziciju baziranu na revolucionarnoj, italijanskoj pjesmi “Bella ciao”
Kaže da danas umjetnici u Sarajevu, ali i na Balkanu, rade izuzetne stvari, ali da im za to treba puno entuzijazma i upornosti. “BiH i Balkan su na svoj način jezgro kvalitetnih muzičara i umjetnika. Muzika i muzičari se razvijaju u raznim, pa i najtežim uslovima. Mnogi kvalitetni umjetnici su se baš i izgradili u teškim uslovima.”
Nakon promocije novog almuba Aritmia, Merima i Miroslav kreću na američku, a potom u turneju Europom. Nadamo se da ćemo ih imati priliku ove godine slušati i u BiH.
