Kakvu budućnost imaju mladi istraživači i studenti historije koji su svoj rad usmjerili ka srednjovjekovnim studijama? Da li u Bosni i Hercegovini postoji želja i potreba za novim istraživanjima i saznanjima iz njene srednjovjekovne prošlosti i da li ima potrebe za školovanje novog, mladog kadra koji će pokretati ta istraživanja?
Od prvih ozbiljnih početaka naučim bavljenjem historijom, period srednjovjekovlja privlačio je pažnju istraživača. Termin medievalistika struka je prihvatila već u prvim decenijama dvadesetog vijeka, a njim se nastojao objasniti širi interdisciplinarni pristup ovom historijskom predmetu. Od tog vremena pa sve do danas, sručnjaci iz oblasti historije, arheologije, historije umjetnosti, arhitekture, jezika i književnosti, nastoje doznati više i osvjetliti ovaj hiljadugodišnji period ljudske historije.
Očekivali biste da u zemlji na čijem se tlu razvilo i postojalo respektabilno srednjovjekovno kraljevsto, koje je uz sve svoje specifičnosti nesumljivo integralni dio šire, evropske slike srednjovjekovne historije, te u kojoj se pokušava baštiniti ovo historijsko naslijeđe, medievalistika slovi za jednu od priznatijih naučnih disciplina i ima potpunu državnu i društevu potporu. Nažalost, situacija u Bosni i Hercegovini nije niti izbliza takva.
Koliko mali značaj se pridaje medievalistici kao naučnoj disciplini i općenito periodu koji ona proučava, uočljivo je već ako se krene od obrazovnog sistema. U ionako reduciranom broju školskih sati historije, mjesta za lekcije iz srednjeg vijeka ima jako malo. U udžbenicima za osnovne i srednje škole predominantno preovladavaju sadržaji novovjekovne i moderne historije. Kompletna evropska srednjovjekovna historija svedena je na nekolicinu “najbitnijih” događaja, te se bazira na gotovo isključivo političku historiju, dok se pitanja iz kulturne, društvene, privredne i ekonomske prošlosti skoro i ne pojavljuju. U ovakvom stanju, kao poseban poraz za bosanskohercegovačku medievalnu struku, ističe se površna i nepotpuna obrađenost historije srednjovjekovne Bosne.
Da ovakvo stanje nije iznenađujuće, lako se zaključuje ako se pažljivije osvrne na poziciju i zastupljenost medievalne struke u institucijama čija je nadležnost historija (muzeji, fakulteti, instituti), te podršku koju ona (ne) dobija, u smislu finansiranja, na državnom i ostalim nivoima. Pri Univerzitetu u Sarajevu funkcionišu tri instituta usmjerena ka historijskoj nauci (Institut za historiju, Orijentalni institut, Institut za istraživanje ratnih zločina), a niti jedan od njih se primarno ne bavi srednjovjekovnim studijama, te je broj uposlenih medievalista u njima procentualno zanemarljiv. Kao centar za “proizvodnju” kadrova i naučnih publikacija iz oblasti medievalistike, Odsjek za historiju pri Filozofskom fakultetu u Sarajevu također oskudijeva mjestima za stručnjake iz oblasti srednjovjekovne historije. Shodno situaciji, vjerovatno ne treba ni isticati nedostatak i nepostojanje srednjovjekovnih muzejskih institucija, pa čak ni postavki u već postojećim, ili npr. časopisa specijaliziranih za objavljivanje naučnih radova iz ove oblasti historijske struke.
Ipak, osvrnemo li se na aktuelnost i zastupljenost srednjovjekovnih tematika u društvenoj zajednici, mogla bi se dobiti potpuno pogrešna i kontradiktorna slika. U posljednjim decenijama bosanskohercegovačke prošlosti, pitanja vezana za srednjovjekovnu Bosansku državu dobila su izuzetan značaj. Nacionalističke ideologije u zamahu počele su vrlo rado manipulirati historijskim događajima, a idealno područje za takva nastojanja vidjeli su i u baštinjenju historije srednjovjekovne Bosne. Trend koji je svoj procvat doživio devedesetih godina 20. vijeka, a veoma je aktuelan i danas, izrodio je i čitav niz publikacija koje tematiziraju bosansko srednjovjekovlje. Ideološki obojena i sa kvazinaučnim pristupom, ova publicistika skoro u potpunosti je u javnosti zasjenila ozbiljne medievalističke studije. Na taj način, svako naučno utemeljeno istraživanje je postalo manje bitno, a u prvi plan su došle aktuelne, političko-ideološki podobne interpretacije historijske stvarnosti. Jasno je da u takvom okruženju nema sredstava koja bi se ulagala u naučne projekte, stručna istraživanja i nove generacije medievalista.
Bez finansiranja, ulaganja, prostora za rad i napredovanja u struci, postavljaju se i brojna pitanja vezana za perspektivu i opstajanje medievalistike u Bosni i Hercegovini. Da li će ova struka zaista uspjeti da “preživi” u ovakvim uslovima? Da li će se rad istraživača svesti samo na domen ličnog entuzijazma? Kakvu budućnost imaju mladi istraživači i studenti historije koji su svoj rad usmjerili ka srednjovjekovnim studijama? Da li u Bosni i Hercegovini postoji želja i potreba za novim istraživanjima i saznanjima iz njene srednjovjekovne prošlosti i da li ima potrebe za školovanje novog, mladog kadra koji će pokretati ta istraživanja? Te, konačno, da li bosanskohercegovačkoj nauci trebaju medievalisti i medievalistika?
Iz trenutne perspektive situacija zaista nije obećavajuća. Sve manji broj naučnih publikacija, skupova i mladih ljudi koji se bave medievalnom strukom, dosta slikovito govori o tome. Naučne smjerove i doktorske studije iz srednjovjekovne historije pohađaju studenti koji uspiju da ih finansiraju isključivo vlastim sredstvima, a motivaciju za bavljenje medievalistikom pronalaze samo u sopstvenom entuzijazmu, jer mjesta za njih u bosanskohercegovačkom naučnom životu gotovo da nema.
Da je stanje dosta alarmantno, pokazali su otvorenim pismom najvišim državnim i naučnim institucijama istaknuti prestavnici struke, profesori srednjovjekovne historije na Odsjeku za historiju Filozofskog fakulteta u Sarajevu i članovi Društva za proučavanje srednjovjekovne bosanske historije “Stanak”. [1] Uz prikaz stanja u struci, te marginalizovanosti medievalistike u bosanskohercegovačkoj nauci iznešeni su stavovi i upućeni zahtjevi. Oni se prvenstveno odnose na revidiranje mjesta medievalistike u smislu državne podrške nauci, promjene u kadrovskoj politici naučnih institucija i podršku u osnivanju instituta za historiju srednjovjekovne Bosne. U završnim redovima sublimirana je misao koja iskazuje srž problema, a kojom se može zaključiti i ovaj osvrt:
“Mlade ljude koji su spremni na nemoguće misije nećemo odvraćati da se bave Srednjim vijekom, ali oni moraju znati da je to kruh od sedam kora i da na svom putu znaju da su zaista sami i da im treba puno kredita i sreće.
Jedino mjesto na kojem djelujemo – Društvo “Stanak” – središte medievalnog entuzijazma danas zatvaramo, zaleđujemo do daljnjeg jer u ovakvim uslovima ni u ovom virtuelom mjestu ne možemo ohrabrivati mlade ljude i davati im nadu koja je jednostavno na izmaku.”
Autor: Amar Đulović, Prometej.ba
[1] Stanje i perspektive medievalistike u Bosni i Hercegovini (8.2.2017.) Dostupno na:
http://stanak.org/bs/vijest.php?id=92
