BBC: Deset tumačenja ko je kriv za Prvi svjetski rat

LONDON – Ko je glavni krivac za Prvi svjetski rat, pitanje je oko kojeg se “lome akademska koplja” i 100 godina poslije. Britanski BBC prenosi jučer mišljenja 10 evropskih historičara, u kojima većina krivi Njemačku i Austrougarsku, ali poneko i Rusiju, Francusku, Britaniju i – Srbiju.

Ser Maks Hejstings vjeruje da najveću odgovornost snosi Njemačka. Kako kaže, “nijedna nacija ne zaslužuje da snosi svu odgovornost za izbijanje rata, ali Njemačka – čini mi se – zaslužuje najviše”.

Po njegovim riječima, samo je Njemačka imala moć da zaustavi “ulazak u katastrofu” u bilo kojem trenutku jula 1914. povlačenjem podrške Austriji za napad na Srbiju.

Ističući da ga “nisu uvjerili argumenti” protiv Srbije, Hejstings kaže da ne vjeruje ni da je Rusija željela evropski rat te 1914. godine, jer su ruski lideri znali da bi bili u mnogo jačoj poziciji za borbu dvije godine kasnije, kad okončaju program naoružavanja.

Profesor historije na Kembridžu ser Ričard Džej Evans, međutim, uvjeren je da je Srbija glavni krivac.

“Srbija je snosila najveću odgovornost za izbijanje Prvog svjetskog rata. Srpski nacionalizam i ekspanzionizam bili su najdublje remetilačke sile, a srpska podrška teroristima ‘Crne ruke’ bila je krajnje neodgovorna. Austrougarska snosi malo manju odgovornost zbog panične i pretjerane reakcije na ubistvo nasljednika habsburškog trona”, smatra on.

Po Evansovom mišljenju, Francuska je istovremeno ohrabrivala “agresiju Rusije prema Austrougarskoj i Njemačkoj”, dok je Britanija propustila da posreduje, kao što je činila tokom ranijih balkanskih kriza, zbog straha od evropskih i svjetskih ambicija Njemačke.

Dr Heder Džons glavnim krivcima smatra Austrougarsku, Njemačku i Rusiju, čiji su ratoborni politički i vojni lideri izazvali Prvi svjetski rat.

“Ubistva ličnosti ‘plave krvi’ bila su prilično uobičajena prije 1914. i rat obično nije bio posljedica takvih događaja. Ali, austrougarski vojni sokolovi – glavni krivci za konflikt – vidjeli su sarajevsko ubistvo nadvojvode Franca Ferdinanda i njegove supruge, koje je izvršio Srbin iz Bosne, kao izgovor da osvoje i unište Srbiju, nestabilnu susjednu državu koja je težila da se proširi van svojih granica, na austrougarske teritorije. Srbija, iscrpljena poslije dva balkanska rata, 1912-13, u kojima je igrala glavnu ulogu, nije željela rat 1914”, smatra Džons.

Po njenim riječima, “širi evropski rat je uslijedio pošto su njemačke političke i vojne ličnosti podsticale svog saveznika, Austrougarsku, da napadne Srbiju”, što je “uznemirilo Rusiju, koja je podržavala Srbiju, i koja je stavila svoju vojsku u borbeni položaj prije nego što su iscrpene sve mogućnosti za postizanje mira”.

Profesor Džon Rol kao krivce označava Njemačku i Austrougarsku, naglašavajući da “Prvi svjetski rat nije izbio slučajno niti zato što je zakazala diplomatija”, već “kao rezultat zavjere vlada imperijalističke Njemačke i Austrougarske, koje su se nadale da će Britanija ostati izvan sukoba”.

Rol, profesor Univerziteta u Saseksu, podsjeća da je u tom trenutku već 25 godina na tronu u Njemačkoj bio car Vilhelm II, autokrata koji je bio uvjeren da je “njemački bog” i koji je sa dvadesetak saradnika procijenio da je dobar trenutak za rat, jer su postojeći status kvo u Evropi za njega, kao i za austrougarske saveznike, bili “ponižavajući i neodrživi”.

“U proljeće 1914. ta mala grupa ljudi u Berlinu je odlučila da ‘skoči u mrak’, jer su znali da će podrška austrijskom napadu na Srbiju skoro sigurno to značiti”, ističe on.

Profesor Univerziteta u Štutgartu Gerhard Hiršfeld smatra da odgovornost dijeli šest zemalja: Austrougarska, Njemačka, Rusija, Francuska, Britanija i Srbija.

“Mnogo prije izbijanja neprijateljstava, prusko-njemačke konzervativne elite su bile ubijeđene da će evropski rat pomoći ispunjavanju njemačkih kolonijalnih i ambicija za vojnim i političkim prestižom u svijetu”, kaže njemački profesor. Odluka da se stupi u rat zbog relativno male međunarodne krize kakva je bio sarajevski atentat je, u svakom slučaju, bila rezultat kobne mješavine pogrešnih političkih procjena, straha od gubitka prestiža i tvrdoglave posvećenosti na svim stranama veoma složenom sistemu vojnih i političkih savezništava evropskih država.”

Dr Anika Mombauer smatra da su krivci Austrougarska i Njemačka.

“Rat nije bio slučajna nezgoda i mogao se izbjeći jula 1914. U Beču, vladini i vojni lideri su željeli rat protiv Srbije. Momentalna reakcija na ubistvo Franca Ferdinanda 28. juna 1914. bila je da traže obeštećenje od Srbije, za koju se smatralo da stoji iza zavjere za ubistvo i koja je prijetila položaju Austrougarske na Balkanu već neko vrijeme. Ključno je to što je diplomatska pobjeda smatrana bezvrijednom… Početkom jula, ljudi koji su odlučivali u Austriji izabrali su rat.”

Za to im je, podsjeća, bio potreban glavni saveznik, Njemačka, koja je odmah ponudila bezuslovnu podršku i izvršila pritisak na Beč da iskoristi svoju “zlatnu šansu”: “Obje vlade su znale da je skoro izvjesno da će Rusija doći da pomogne Srbiji i da će to pretvoriti lokalni sukob u evropski, ali bili su spremni da preuzmu taj rizik.”

Kako primjećuje Mombauer, austrougarski ultimatum Srbiji od 23. jula namjerno je napravljen tako da bude neprihvatljiv, pošto se Njemačkoj i Austrougarskoj činilo da je “trenutak savršen” – iako se kasnije pokazalo da je to bio početak njihovog pada.

Šon Mekmikin sa univerziteta u Istanbulu, kao i njegov kolega iz Štutgarta, smatra da je odgovorna “šestorka” u sastavu Austrougarska, Njemačka, Rusija, Francuska, Britanija i Srbija.

“U ljudskoj je prirodi da traži jednostavne, zadovoljavajuće odgovore, pa je zato teza o njemačkoj krivici za rat opstala do danas”, smatra.

Po njemu, Prvi svjetski rat ne bi izbio da nije bilo podrške Njemačke Austrougarskoj, ali je “jednako tačno da u odsustvu terorističke zavjere smišljene u Beogradu ni Njemačka niti Austrougarska ne bi morale da se suoče sa užasnim izborom”.

Mekmikin vjeruje da su i Njemačka i Austrougarska pokušale da “lokalizuju” balkanski sukob, ali da su Rusija i Francuska učinile taj konflikt evropskim ratom, a ulaskom Britanije i svjetskim.

“Rusija, a ne Njemačka, prva je počela mobilizaciju”, tvrdi i zaključuje: “Rat u kojem su Francuska i Britanija podržavale Srbiju i Rusiju protiv Centralnih sila bio je ishod koji je priželjkivala Rusija, a ne Njemačka. Pet zaraćenih velikih sila, zajedno sa Srbijom, oslobodile su Armagedon.”

Profesor Gari Šefild krivi Austrougarsku i Njemačku.

“Rat su započeli lideri Njemačke i Austrougarske. Beč je iskoristio priliku koja se ukazala ubistvom nadvojvode da pokuša da uništi svog suparnika na Balkanu, Srbiju. To je učinjeno iako su svi znali da će zaštitnica Srbije, Rusija, teško ostati po strani i da bi sve moglo da vodi opštem evropskom ratu”, kaže Šefild.

“Njemačka je težila da prekine francusko-rusko savezništvo i bila je potpuno spremna da rizikuje ulazak u veliki rat. Neki predstavnici njemačke elite pozdravljali su mogući početak ekspanzionističkog, osvajačkog rata”, dodaje i zaključuje da su Rusija, Francuska i, kasnije, Britanija samo reagovali na to, odbrambeno: “Najbolje što može da se kaže za njemačke i austrijske lidere u julskoj krizi je da su zločinački rizikovali svjetski mir.”

Dr Katriona Penel takođe krivi Njemačku i Austrougarsku čije političko rukovodstvo i diplomatija “moraju da snose teret odgovornosti za širenje balkanskog sukoba u evropski i, kasnije, svjetski rat”.

“Njemačka, koja je patila od kompleksa ‘mlađeg djeteta’ u porodici evropskih imperija, vidjela je mogućnost da rekonfiguriše odnos moći u svoju korist agresivnim osvajačkim ratom”, ističe ona.

Kako naglašava, ne smije se potceniti ni uloga Austrougarske, jer je “ultimatum Srbiji od 23. jula bio formulisan tako da je bilo praktično nemoguće prihvatiti ga”.

Austrougarska je objavila rat Srbiji 28. jula, tačno mjesec dana poslije atentata, a Rusija je dan kasnije naložila mobilizaciju.

Profesor Dejvis Stivenson kao glavnog krivca označava Njemačku, za koju kaže da “snosi najveći dio odgovornosti” podrškom Austrougarskoj da napadne Srbiju, iako je znala da će sukob eskalirati.

“Bez njemačke podrške, Austrougarska ne bi djelovala tako drastično”, uvjeren je. “Oni su takođe započeli šira evropska neprijateljstva ultimatumom Rusiji i Francuskoj, kao i time što su proglasili rat čim je ultimatum odbijen – zapravo fabrikujući izgovor da je francuski avion bombardovao Nirnberg. I, na kraju, prekršili su međunarodne sporazume invazijom na Luksemburg i Belgiju, znajući da će to kasnije sigurno ‘uvesti’ i Britaniju.”

Po mišljenju Stivensona, njemačka odgovornost nije jedina, jer je “Srbija priredila Austrougarskoj izuzetnu provokaciju”, pa je “dvjema stranama bio potreban oružani sukob”: “Iako su Centralne sile preuzele inicijativu, ruska vlada je, uz ohrabrenje iz Francuske, bila spremna da odgovori”, prenose agencije.

Odgovornost Britanije je, po Stivensonu, bila “više pasivna nego aktivna”.

U Prvom svjetskom ratu je više od 70 miliona ljudi bilo pod oružjem, ubijeno je više od 15 miliona, 20 miliona ranjeno, a direktne učesnice rata su pretrpjele ogromna razaranja.

(Vijesti.ba)