Svaki treći poslanik Skupštine Srbije više puta je mijenjao stranku – najmanje jednom, a najviše čak pet puta. Šta su uzroci, a šta posljedice tog fenomena koji ugrožava samu osnovu demokratije – fer i poštene izbore.
Politički preletači iz jedne u drugu političku partiju, dugogodišnji su fenomen u Srbiji – još od uvođenja višestranačkog sistema. Situacija je poprilično uzela maha na lokalnom nivou gdje se uz pomoć preletača praktično prekrajaju rezultati izbora. Ali situacija nije ništa bolja ni u republičkom parlamentu.
Među preletačima je najviše predstavnika vladajuće Srpske napredne stranke (SNS), čak 50 njih. Najveći dio ih je karijeru započeo u Srpskoj radikalnoj stranci (SRS), a među njihovim poslanicima su i bivši članovi Demokratske stranke (DS), Demokratske stranke Srbije (DSS), Srpskog pokreta obnove (SPO) i Socijalističke partije Srbije (SPS).
Maja Gojković
Predsjednica parlamenta Maja Gojković promijenila je pet političkih stranaka. Brojnih pomjeranja između stranaka bilo je i unutar onih političkih opcija koje su nastale raslojavanjem bivše Demokratske opozicije Srbije (DOS), a kasnije i daljom fragmentacijom Demokratske stranke.
Političari bez uvjerenja i nezreli građani
Prelijetati iz stranke u stranku znači nemati ni ubjeđenja ni uvjerenja, kaže za DW Čedomir Čupić, profesor Fakulteta političkih nauka. „Politika se ovdje kod takvih ljudi shvata kao neki izvor brze zarade. S druge strane i građani pokazuju nezrelost, jer oni ne kažnjavaju stranke koje primaju takve ljude i na taj način omogućavaju da se ti ljudi sutra pojavljuju u nekoj potpuno drugačijoj ideologiji. To znači i da nemamo politički svjesnog i izgrađenog građanina.“
Politički preletači govore o nepostojanju integriteta političkih stranaka, upozorava Zoran Gavrilović iz Biroa za društvena istraživanja (BIRODI). „Mi smo radili jedno istraživanje koje pokazuje da je sam mehanizam za prijem u članstvo stranaka bukvalno na nivou potpisivanja pristupnice. Ne postoje mehanizmi za provjeru ideološke prihvatljivosti članova, u smislu da li oni zaista zagovaraju program stranke, niti postoji test koji bi se bavio integritetom tih ljudi. Takođe, stranke ne žele da izbacuju ljude koji krše njihov integritet, jer stranke u Srbiji teže da budu masovne, a ne kadrovske. A sve to zajedno je i razlog visokog stepena korupcije u društvu,“ kaže Gavrilović.
Politika služi za veze, kapital i sopstveni biznis
Zbog svega toga, činjenica je da stranke nisu garant demokratije, već zapravo ili biroi za zapošljavanje ili mehanizmi da se ljudi koji imaju krivične prijave zaštite od sudskih procesa, nastavlja Zoran Gavrilović. „A tu je i činjenica da se na taj način dobijaju kontakti, veze, a u mnogim slučajevima i kapital za sopstveni biznis. Sve do dovodi do toga da ljudi ne izlaze na izbore, ili se povlače iz politike, jer je ona postala mjesto koje čestiti ljudi zaobilaze.“
Prelasci iz jedne u drugu političku stranku su se tokom godina uglavnom dešavali kao pojedinačni slučajevi. Međutim, u posljednje vrijeme pojavio se i jedan novi fenomen, a to je podatak da iz stranke u stranku prelaze čitavi opštinski odbori, i to u najvećem broju slučajeva u vladajući SNS.
Ljudi sve rjeđe izlaze i na izbore
Čedomir Čupić napominje da se to uglavnom dešava u unutrašnjosti i da je to proizvod velikog siromaštva i egzistencijalne ugroženosti: „Pokušavajući da se iz toga nekako izvuku, ljudi mijenjaju stranku smatrajući da će se na taj način nekako popraviti njihov položaj ili položaj njihove opštine, ili da će njihova mjesna zajednica nešto dobiti. To je život od danas do sutra, bez ikakve vizije. Znači, priključi se onome ko je sada većina, ko je pobjednik, i ko može eventualno nešto da pruži.“
Niska politička svijest
Delegitimizacija političkih stranaka nastala je upravo zbog nedostatka ideologije, smatra Zoran Gavrilović. „Sami birači su nedovoljno politički pismeni i pokazalo se da im ta ideološka komponenta nije bitna. Iz toga nastaje potreba za jednim liderom koji će da govori šta ko treba da radi. Na taj način se gubi legitimitet višepartijskog sistema. Jedno od mogućih rješenja da se tako nešto prevaziđe jeste uvođenje političkog obrazovanja u škole, dakle ne partijskog, nego političkog obrazovanja. Drugi način jeste da mediji prestanu da budu sredstvo propagande, što su oni danas u Srbiji, i da počnu da rade na političkom opismenjavanju građana“, poručuje Gavrilović.
Nije stoga slučajno što se mnogi birači u Srbiji pitaju ima li uopšte smisla izlaziti na izbore kada se političkim preletima i političkim trgovinama praktično prekrajaju rezultati izbora. Čitav taj fenomen devalvira rezultate izbora, ali i jedan od osnova demokratije, a to su fer i pošteni izbori, ocjenjuje Čedomir Čupić. „Jer, vi možete imati neka demokratska pravila, ali istovremeno da imate i simulaciju demokratije. Za demokratiju morate imati dva preduslova, a to su socijalna stabilnost i opšta, kao i politička kultura. Ako su ljudi socijalno ugroženi, ako je njih 90 procenata u siromaštvu, a od toga 30 procenata u teškoj bijedi, uz nekih pola procenta onih koji se osiono i oholo bogate, tu onda nema ništa od demokratije. Mi vidimo da su oni koji su se nelegalno obogatili ulagali u sve partije, i onda se priklone onoj koja na kraju pobijedi. To vide i obični građani i kažu: pa šta me briga i ja ću sutra prijeći u neku drugu partiju jer ću tu imati neku korist.“
Čedomir Čupić smatra da bi trebalo pooštriti zakonske propise koji se tiču političkih preletača i uspostaviti propise koji bi takvima oduzimali sva prava koja su stekli na osnovu članstva u nekoj partiji. „Drugog načina nema. Apelovati na moral potpuno je besmisleno. Jedini način je donošenje dobrih zakona koja bi to regulisali i njihova primjena“, zaključuje Čupić.
DW.DE
- Autor Ivica Petrović
