Goran Marković: “Ja sam samo pušio svoju lulu”

Odajući počast Crvenoj armiji, vrši se rehabilitacija onih koji su bježali pred Crvenom armijom.

Autor: Goran Marković
BUKA

„JA SAM SAMO PUŠIO SVOJU LULU“

 

 

Odbrana Draže Mihailovića na suđenju 1946. godine tekla je otprilike onako kako je prikazano u rečenici iz naslova. Draža se branio tako da je izgledalo kako nije bio obaviješten o ponašanju svojih komandanata, koji su, po njemu, često radili suprotno njegovoj politici i naredbama. Iz njegove odbrane, kad bi joj se vjerovalo i ako joj se vjeruje, moglo bi se zaključiti da je četnički pokret bio skup komandanata, vojvoda i vojnika koji su kao razularena gomila, bez ikakvog plana i vođstva, radili šta su htjeli. Istini za volju, takva odbrana Draže Mihailovića bila je jedino moguća. Suočen sa brojnim dokazima, Draža se branio zaboravom ili neobaviještenošću. Na stranu što to nije bila odbrana časnog čovjeka, jer je Draža, nastojeći da sačuva svoju glavu i obraz pred istorijom, svu odgovornost prevalio na svoje potčinjene komandante, umjesto da, kao vođa jednog vojnog i političkog pokreta, preuzme odgovornost za politiku koju je vodio tokom četiri ratne godine.

 

 

Danas, kada predstavnici Republike Srbije obilježavaju 9. maj, Dan pobjede nad fašizmom, Srbija (a i Republika Srpska) suočava se sa velikim paradoksom – odajući počast Crvenoj armiji, vrši se rehabilitacija onih koji su bježali pred Crvenom armijom. Sud treba da donese odluku u postupku rehabilitacije Draže Mihailovića, a odluka će sigurno biti pozitivna. Takva odluka znači da će revizija istorije, koja je započela još u Miloševićevo vrijeme, a nastavljena za Đinđićeva i Koštuničina vakta, donošenjem zakona o izjednačavanju prava partizana i četnika, sada dobiti sudski epilog – sud će potvrditi da četnici nisu bili saradnici okupatora i da nisu vršili zločine nad civilima i  ratnim zarobljenicima, nego da su osuđivani samo zato što su bili politički i ideološki protivnici komunista. Jer, da su sve to bili i sve to radili, rehabilitacija ne bi bila moguća. Kad ta odluka bude donesena, 9. maj će u Srbiji ostati samo mrtvo slovo na papiru, zaista će moći da se slavi još samo kao Dan Evrope a više ne i kao Dan pobjede nad fašizmom. Kad rehabilitujete one koji su sa fašistima bježali iz vlastite zemlje, onda više nemate moralno pravo da slavite Dan pobjede nad fašizmom. Neka oproste oni čiji su djedovi za vrijeme Drugog svjetskog rata jeli italijanske makarone i fotografisali se sa njemačkim oficirima, ali tako je.

 

 

 

Čemu služi rehabilitacija?

 

 

 

Zagovornici rehabilitacije govore da ona treba da bude izvršena s ciljem ispravljanja nepravde, koja se ogledala u tome što je Draža osuđen u montiranom procecu, u kome se nije mogao slobodno braniti, a bez dovoljno dokaza o njegovoj krivici. Zvanično objašnjenje, međutim, ide i dalje od ovoga. Prema zagovornicima rehabilitacije, treba osnažiti ideju da je četnički pokret bio antifašistički pokret koji je imao drugačiju vojnu i političku strategiju od partizanskog, da nije bio ideološki usmjeren, te da je poražen prvenstveno zato što je svjetska politika pred kraj Drugog svjetskog rata vjerolomno okrenula leđa Draži. Najjednostavnije rečeno, Draža nije bio ideološki zagrižen, samo je želio da sačuva svoj narod, želio je da se bori protiv okupatora, ali se plašio represalija, a nije bio nimalo kriv što su mu Britanci okrenuli leđa jer su od kraja 1943. godine imali drugačiju računicu u svojim pregovorima sa Sovjetima.

 

 

 

Rehabilitacija treba da posluži i ostvarivanju ideje nacionalnog pomirenja, koje je moguće tek kad sa četnika bude skinut žig nacionalnih izdajnika i zločinaca. Ta ideja svojevremeno je predstavljala jedan od razloga donošenja zakona kojim su izjednačena prava partizana i četnika u Srbiji. Rehabilitacija navodno treba da doprinese prevazilaženju nacionalnih podjela koje su komunisti započeli kada su u Srbiji 1941. godine razbuktali požar građanskog rata. Pritom, zaboravlja se da su komunisti pružili ruku pomirenja svim četnicima (i ne samo četnicima) koji nisu okrvavili ruke zločinima, jer je Tito 1944. godine dao amnestiju svima koji nisu vršili zločine. Nakon toga, mnogi četnici su napustili Dražu. Ostali su oni koji zbog izvršenih zločina nisu imali kud, kao i oni koji su ideološko-politički pripadali četničkom pokretu, pa ga zbog toga nisu željeli napustiti. Ali, sa takvima nacionalno pomirenje nije moguće.

 

 

U suštini, nova vladajuća klasa u Srbiji i njene političke stranke, u širokom rasponu od Demokratske stranke i Demokratske stranke Srbije, do Srpske napredne stranke i Socijalističke partije Srbije, imaju potrebu da svojoj vladavini daju dublje ideološko-političko i istorijsko utemeljenje. One ne žele da budu tikva bez korjena. Pogotovo zato što se njihovi stavovi ideološko-politički podudaraju sa stavovima političkih stranaka koje su postojale prije Drugog svjetskog rata, a koje su činile okosnicu političkog krila četničkog pokreta. Srpske političke stranke, dakle, smatraju normalnim da zagovaraju rehabilitaciju Draže Mihailovića, jer one time na izvjestan način rehabilituju same sebe, rehabilitujući svoje ideološke preteče iz srpskih predratnih političkih stranaka.

 

 

Osim toga, rehabilitacija Draže Mihailovića znači udar na omrznuti komunizam, jer su partizanski pokret predvodili komunisti. Rehabilitacija Draže Mihailovića znači nastavak ideološkog obračuna sa komunizmom, koji dosad nije završen. Može izgledati paradoksalno, ali taj obračun neće biti okončan ni nakon rehabilitacije, jer neoliberalni kurs političkih elita Srbije čini i činiće sve više primamljivim komunističke ideje, makar u Srbiji, istina zasad, ne bilo komunističke partije.

 

 

 

 

Tvrdoglave činjenice smetaju

 

 

 

Dogma koja se često izgovara na našim prostorima je da pobjednici pišu istoriju. Nju pišu činjenice, a pobjednici samo imaju monopol na tumačenje činjenica. Ali, ako su pobjednici imali taj monopol poslije 1945. godine, imaju ga i danas. Samo što se danas radi o drugim pobjednicima. Analiza medijskog izvještavanja to jasno potvrđuje. Kao i sadržaj udžbenika istorije. Slično važi i za postupak rehabilitacije Draže Mihailovića. Udžbenike istorije pisali su pripadnici revizionističke struje, oni koji četnički pokret, za razliku od partizanskog, vrednuju pozitivno. U medijima se skoro isključivo čuju njihovi stavovi o tome zašto je rehabilitacija potrebna. Sud će donijeti odluku o rehabilitaciji na osnovu iskaza pripadnika ove revizionističke struje.

 

 

Drugačija ili suprotna mišljenja skoro je nemoguće čuti i pročitati iako formalno nisu zabranjena. U javnosti je stvorena takva atmosfera da drugačija mišljenja nisu poželjna. Čak se smatraju suvišnim, jer su decenijama bila zastupana a sad je vrijeme da budu zamijenjena revizionističkim. Dakle, revizionisti ne misle da je potrebno da se sukobe različiti pristupi i argumenti, već je potrebno da njihovo viđenje postane i ostane dominantno. Otud, u Srbiji nema pokušaja da se razvije istinska akademska rasprava, niti da javnosti budu ponuđeni različiti argumenti i viđenja rehabilitacije Draže Mihailovića.

 

 

Ovakva situacija uslovljena je antiintelektualnim i birokratskim pristupom problemu rehabilitacije. Pristup je antiintelektualni zato što se zagovornici rehabilitacije oslanjaju na monopol koji su ostvarili u sredstvima javnog informisanja, obrazovnom sistemu i političkim institucijama. Zato, njima nije potrebna rasprava. Oni ne osjećaju potrebu da svoje stavove dokažu i da za njih dobiju potvrdu akademske zajednice i šire javnosti. Njima je dovoljno što su njihovi stavovi prihvaćeni u političkim institucijama. Zato je ovaj pristup i birokratski.

 

 

Samim tim, sudska rehabilitacija je politička a ne pravna odluka. Ona je pripremljena dugogodišnjim oblikovanjem javnog mnjenja, koje su vršili pripadnici revizionističkog pravca u akademskoj zajednici i pripadnici političke elite. Odluku o rehabilitaciji donose sudije koje ocjenjuju istorijske činjenice ili, tačnije, određenu interpretaciju dijela istorijskih činjenica. Kao stručnjaci koji treba da „pomognu“ sudijama u donošenju odluke javljaju se upravo pripadnici revizionističke struje. Sudija se stavlja u ulogu koja mu ne može pripadati – treba da ocjenjuje one istorijske činjenice koje mu budu predstavljene u postupku. Kao da je učesnik neke naučne konferencije ili student na fakultetu, koji treba da se opredijeli za jedno viđenje istorijskih događaja. Sudija neće analizirati sve one dokaze koji su izvedeni tokom postupka Draži Mihailoviću 1946. godine. On neće analizirati iskaze svjedoka, niti brojna dokumenta koja svjedoče o Draži Mihailoviću i četničkom pokretu. Ali, ako to ne uradi, kako može donijeti valjanu odluku o rehabilitaciji? Ne može i neće, ali i nema potrebe – odluka je davno donesena.

 

 

Pošto se rehabilitacija, prema Zakonu o rehabilitaciji, odnosi, između ostalog, na osobe koje su lišene živote iz političkih i ideoloških razloga, rehabilitacija Draže Mihailovića znači priznanje države Srbije da on nije osuđen kao saradnik okupatora i ratni zločinac već kao politički i ideološki protivnik komunista. Pošto je komunistički vođena Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije pobijedila u ratu, Draža se borio protiv te vojske (u stvari, borio se samo protiv te vojske!), a njega je na smrt osudio sud koji je uspostavljen u državi koju je stvorila ta vojska, slijedi da je on likvidiran kao politički protivnik komunizma! Ovakva logika slijedi iz Zakona o rehabilitaciji, nju slijedi sud, a nametnuli su je politička elita i istoričari-revizionisti. Takva logika oslobađa bilo koga opovrgavanja svega onoga što je, na osnovu brojnih dokaza, utvrđeno na suđenju Draži Mihailoviću. Jer, sve to je utvrdio komunistički sud! Dakle, Draži su sudili pobjednici, pa suđenje nije moglo biti pošteno. Međutim, sva suđenja poslije Drugog svjetskog rata organizovali su pobjednici. De Gol je organizovao suđenje maršalu Petenu, ali u Francuskoj nikome ne pada na pamet da traži rehabilitaciju ovog drugog. Uopšte, nakon bilo kog rata, suđenje može da organizuje samo pobjednik. Da li to znači da su sva suđenja koja su organizovana u ma kojoj državi i ma kome, samim tim nepoštena? Da li to znači da je bez značaja to što je Draža imao dvojicu advokata i što je suđenje bilo javno, uz prisustvo stranaca?

 

 

Jugoslovenski sud je 1946. godine utvrdio dovoljno činjenica koje potvrđuju da je Draža Mihailović izvršio najteža krivična djela zbog kojih je osuđen. Tadašnji sud bavio se saradnjom Dražinih komandanata (pa i njegovom) sa okupatorima, što Draži ne samo da je bilo poznato (i što on nije sprečavao), nego je predstavljalo strategiju četničkog pokreta. Dokazano je da je četnički pokret počeo bratoubilački rat u Srbiji 1941. godine i to nastavio u Bosni, u zimu i proljeće 1942. godine. Dokazano je da su četnički komandanti izvršili pokolje muslimanskog stanovništva u Bosni i Sandžaku, kao i da su terorisali Srbe u Srbiji. Dug je spisak desetina hiljada ubijenih Srba, Muslimana i Hrvata. Tačno se zna koja lica, iz kog razloga i u kojim okolnostima su ubijana. Dokazano je da su se, na primjer, četnici Momčila Đujića izvukli iz Dalmacije tako što su dobili dozvolu Ante Pavelića da mirno prođu do Slovenije. Revizionisti se time uopšte ne bave. Današnji sud okreće glavu od tih činjenica.

 

 

Da bi rehabilitacija bila opravdana, bilo bi potrebno još jednom ispitati i opovrgnuti sve ovo i mnogo drugih činjenica. Revizionisti to i ne pokušavaju. Oni skreću polemiku na priču o pasjim grobljima, Blajburgu, divljim strijeljanjima u Srbiji i drugim temama koje njima odgovaraju. Time dokazuju da zapravo nemaju nikakve argumente. Jer, ovdje nije riječ o rehabilitaciji partizana već četnika. Nije riječ o rehabilitaciji Josipa Broza Tita već o rehabilitaciji Draže Mihailovića. Zato, treba dokazati da nije istina ono zbog čega je Draža Mihailović osuđen. Dosad nismo čuli i pročitali ništa što bi dovelo u pitanje valjanost dokaza koji su izneseni još 1946. godine. Kad revizionistima spomenete slovo „Z“ i crne trojke, oni vam kažu da su komunisti 1944. godine strijeljali beogradske buržuje. Kad im spomenete četnička klanja u Foči i Bijelom Polju, oni vam kažu da su četnici ubijani u Sloveniji 1945. godine. Kad im spomenete da su četnici tokom četiri godine služili svim okupatorima i potpisivali sporazume sa ustašama, oni vam spomenu martovske pregovore.

 

 

I, tako u nedogled. Igraju se gluvih telefona i zamjene teza. Proklete činjenice, kad bi ih neko mogao izbrisati. Kad bi barem neki beogradski sud mogao presuditi da iz arhiva i iz pamćenja ljudi nestanu dokumenti koji nude za revizioniste neprijatne dokaze. Ah, kad bi…