KnjigeKultura

Islamofobija i imperijska politika

Islamofobiju nije izmislio nekakav bolesni kolektivni um muslimana širom svijeta koji samo čekaju priliku da od sebe načine žrtvu. “Islamophobia and the Politics of Empire” autorice Deepae Kumar, Amerikanke indijskog porijekla, na jasan i argumentiran način to potvrđuje svakim svojim retkom

Piše: Mubina Muftić
Novovrijeme.ba

“Sukob civilizacija” je teorija politologa Samuela P. Huntingtona o tome kako će kulturni i religijski identiteti biti primarni izvor sukoba nakon Drugog svjetskog rata, dok je sam termin prvi skovao prof. Bernard Lewis. Ova sintagma je, između ostalog, interesantna i zato što se koristi i danas, 26 godina kasnije, kao najsavremenije objašnjenje za složene događaje u globaliziranom društvu.

Na žalost onih koji vole kratke odgovore, Deepa Kumar je svoje objašnjenje dala na 200 strana na kojima sa zavidnom preciznošću i odmjerenom detaljnošću govori o korijenima današnje islamofobije i negativne slike muslimana i islama u kontekstu historije, s posebnim osvrtom na američku politiku u posljednjih 70 godina, te u kontekstu odgovora SAD-a na napad 11. septembra.
Analiza muslimansko-kršćanskih susreta

Prva poglavlja knjige predstavljaju historijsku analizu muslimansko-kršćanskih susreta, počevši od širenja islamske države u sedmom stoljeću, nakon Muhammedove, a.s., smrti na Perziju, Bizantiju, sjevernu Afriku, pa i dio Evrope, tj. Iberijski poluotok i južnu Italiju za vrijeme emevijske dinastije u osmom stoljeću. Ti prvi sukobi su muslimane odredili samo kao jedne od neprijatelja kršćanske Evrope, kao “barbare” nazvane Saracenima.

Ipak, posebna priča je Iberijski poluotok, gdje je vladavina muslimana trajala osam stoljeća, sve do 1492. godine. Tokom srednjeg vijeka u Endelusu (današnjoj Španiji, Portugalu i južnoj Francuskoj) bliješti svjetlo obrazovanja, naučnog napretka i civilizacije, mnogo prije izvikanog evropskog prosvjetiteljstva. Za vrijeme vladavine muslimana djela iz antičke Grčke su prevođena na arapski, što je bilo ključno za njihovo očuvanje.

Endelus je bio plodno tlo za rast i razvoj filozofije, astronomije, arhitekture, medicine i urbanizma, te djelovanje Ibn Sine (Avicenna), Ibn Rušda (Averroes) i Majmonidesa (Jevreja koji je većinu svojih djela napisao na arapskom jeziku). Ukratko: “Dok je ostatak Evrope stagnirao u mraku, građani Kordobe su uživali u uličnoj rasvjeti i tekućoj vodi” (12) te konvivenciji (La convivencia – suživot muslimana, kršćana i jevreja na jednoj teritoriji), preteči savremene tolerancije.
Prvi križarski pohodi

U međuvremenu, na istočnoj strani evropskog kontinenta, pravoslavna Bizantija gubi od Seldžuka. Iz tog razloga bizantijski car piše papi Urbanu II da skupi vojsku i da mu pomogne protiv Turaka, čime se pokreće Prvi križarski rat 1095. godine. Prema riječima Deepae Kumar: “Pozivanje da se zaštiti vjera je samo bio zastor iza kojeg su se odvijali društveni i ekonomski sukobi. Križarski ratovi su služili da se smanji unutarevropski konflikt i da se pažnja usmjeri na vanjskog neprijatelja”(14).

Nakon toga navodi dio govora Pape prije prvog pohoda križara: “Neka sad oni koji su se navikli da po volji vode privatne ratove protiv vjernika marširaju protiv nevjernika… Neka oni koji su zadugo pljačkali sad postanu vojnici Krista. Neka se oni koji su se borili protiv braće i rođaka sad okrenu protiv barbara, kako i priliči.” (14)

Koristeći religiju, papstvo je željelo da formira ujedinjenu kršćansku Evropu nad kojom bi imalo duhovni autoritet. U tom kontekstu se gradi slika muslimana i islama kao đavolje religije. Još tad se islam povezuje s nasiljem, što je tema koja će se ponavljati iz stoljeća u stoljeće. Bez obzira na fizičke susrete (trgovina) i sukobe (ratovi), slika muslimana u Evropi u srednjem vijeku bila je krajnje negativna.
Ideološki i vojni neprijatelj Evrope

Poseban dio prvog poglavlja se odnosi na Osmanlije. Sultan Mehmed Fatih je 1453. godine zauzeo Carigrad (Istanbul), čime se okončala kšćanska vlast na području bivšeg Istočnog rimskog carstva. Iako je ideološki i vojni neprijatelj Evrope time bio bliži no ikad, sad se više nije posmatrao kao politička nego kao vjerska prijetnja (iako se uskoro riječ Turčin počela koristiti kao sinonim za muslimane).

Odnos

kršćanske Evrope prema Osmanlijama obilježila su dva perioda: u prvom je Osmansko carstvo bilo evropska sila i dostojan rival, a nakon smrti sultana Sulejmana Zakonodavca počinje gubiti prestiž u očima Evrope. Slika Osmanlija u ovom periodu je, kako navodi autorica knjige, bila oprečna. S jedne strane su u popularnoj književnosti Osmanlije prikazivane okrutnim i nasilnim, ali su u isto vrijeme Evropljani bili fascinirani seksualnim životima Turaka i haremom, a oni koji su shvaćali osmanski administrativni sistem nisu mogli a da se ne dive njegovoj efikasnosti i općoj veličanstvenosti.
Osmanske imperije (19).
Kolonijalizam i orijentalizam

U drugom poglavlju naslovljenom “Kolonijalizam i orijentalizam” autorica između ostalog govori i o Napoleonu i njegovoj “civilizirajućoj misiji” (mission civilisatrice). Orijentalisti 19. stoljeća se možda nisu vidjeli kao plaćenici kolonijalne politike evropskih imperija, ali su zasigurno svojim trudom i radom na stvaranju Orijenta ideološki pomagali kolonijalizaciju.

Prije 19. stoljeća evropski kolonijalizam je bio opravdavan pomoću kršćanske ideologije, dok je stvaranjem orijentalizma u 19. stoljeću omogućeno onima koji to žele da svoja osvajanja, ubijanja i porobljavanja objašnjavaju i opravdavaju “naukom”. Muslimani bivaju izučavani kao jednoobrazna rasa, kao zasebna vrsta zvana homo islamicus (31). Sasvim je logično, po orijentalističkom nauku, da nazadni “muslimanski um” treba prosvjećenje, ako ne milom, onda silom.

U trećem poglavlju Deepa Kumar govori o istrajavajućim orijentalističkim mitovima, istovremeno navodeći i obarajući mitove, jedan po jedan, od toga da je islam monolitna i seksistička religija do mita o islamu kao inherentno nasilnoj religiji.
“Saveznici i neprijatelji: SAD i politički islam”

Četvrto poglavlje, “Saveznici i neprijatelji: SAD i politički islam”, veoma je važno za razumijevanje današnjih geopolitičkih odnosa, s posebnim osvrtom na američku vanjsku politiku nakon Drugog svjetskog rata, ključna savezništva na Bliskom istoku s Izraelom, Saudijskom Arabijom i Iranom (sve do Islamske revolucije 1979. godine) u okviru politike hladnog rata, te intervencija koje su dovele do formiranja vojne organizacije danas poznate kao El-Kaida.

Posljednja poglavlja (“Vanjskopolitički establišment i ‘islamska prijetnja’”, “Ozakonjenje rasizma: muslimani i napad na građanske slobode”, “Zelena panika: stvaranje unutrašnjeg muslimanskog neprijatelja”, “Islamofobija i novi makartizam”) predstavljaju detaljnu analizu američke vanjske politike koju je decenijama određivala doktrina realpolitike (tj. da političko djelovanje određuju okolnosti, a ne ideološki ili etički faktori).

Ko želi shvatiti kontekst 11. septembra a da ne ulazi u teorije zavjere trebao bi pročitati potpoglavlje o 11. septembru i Bushovoj doktrini. Ideja o sukobu civilizacija ponovo postaje aktuelna nakon tog strahobnog septembarskog događaja, te služi kao ideološka podloga za “Rat protiv terora”. Čak ni novi predsjednik iz Demokratske stranke afroameričkog porijekla ne mijenja vanjskopolitički kurs nastavljajući s “vječnim ratom” ideološki potpomognut tzv. liberalnom islamofobijom, koja, iako se udaljava od “sukoba civilizacija”, ipak nastavlja s napoleonovskom misijom oplemenjenja i kolonijalističkom retorikom o “teretu bijelog čovjeka”.

U suštini, knjiga “Islamophobia and the Politics of Empire” trebala bi da bude obavezno štivo na spisku svakoga ko se interesira za historiju, politiku i svijet u kojem živimo.

53700-1

 

 

Tags
Show More

Related Articles

Back to top button
Close
Close