BiH – država bez označenog geografskog centra
Piše: Sanadin Voloder
Geografija je jedan od nacionalnih predmeta u bosanskohercegovačkom obrazovnom sistemu koji, bez obzira na svoj značaj, ima daleko najlošiji položaj. Nemamo institut za geografiju niti državnu instituciju koja se bavi kartografijom, a o broju časova geografije u osnovnim i srednjim školama tužno je govoriti.
Geografija je životna nauka, a to se najbolje oslikava kroz odnos čovjeka prema prirodi, način i mjesto nastanka naselja, odnos prema zemlji kroz obradu i druge oblike korištenja, interakcije sa klimom i vremenom… Sve to možemo nazvati i tradicijom, prirodno-društvenim blagom, pamćenjem jednog naroda, države. Zbog toga i još mnogih faktora možemo reći da je geografija predmet, odnosno nauka od nacionalnog interesa, a kako i jedna od definicija geografije kaže „to je prostorna nauka“, ona nam pomaže se prostorno orijentišemo i da prostorno mislimo kao društvo, država, pojedinac…
Geografija je i četverodimenzionalna nauka koja proučava prirodu (planetu Zemlju), društvo (ljudsku civilizaciju), ineterakciju između između njih, te kako sve to predstaviti na karti, u Geografskom informacionom sistemu što je čini i tehničkom naukom.
To su samo neki od razloga zašto je geografija nauka od nacionalnog interesa i zašto geografi treba da budu u procesu istraživanja, planiranja i donošenja odluka na svim nivoima vlasti u Bosni i Hercegovini.
Što je Racel za Njemce i nacizam, to je Cvijić za ideologiju velike Srbije
S druge strane, svaka nauka kroz svoj razvoj imala je periode i predstavnike koji svoj naučni rad, sredstva i dostignuća stavljaju u službu teritorijalnih, rasnih, političkih, ekonomskih, kulturnih pretenzija jednog naroda ili države nad drugima.
Malo je poznato da je upravo geografija, odnosno jedan njen pravac u 19. stoljeću postao platforma na kojoj će se kasnije razviti njemački nacionalni fašizam. To je bio tragični put od geografskog determinizma do nacionalizma. Geografski determinizam bio je prirodnogeografski pravac u geografiji čiji je začetnik bio najpoznatiji njemački antropogeograf F. Racel. Njegov balkanski dvojnik bio je srbijanski geograf Jovan Cvijić.
Jovan Cvijić je jedna od najmarkatnijih intelektuelnih pojava na južnoslavenskim prostorima na prijelazu iz 19. u 20. stoljeće. Pored geografije, njegova istraživanja su bila plodonosna na području geologije, geomorfologije, etnografije, sociologije. Rođen je 12.10.1865. godine u Loznici, a umro u 62. godini života, 16.01.1927. godine u Beogradu.
Osnovao je Geografski zavod Filozofskog fakulteta 1893. godine i bio njegov upravnik od osnivanja do smrti. Zajedno sa grupom geografa i prirodnjaka osnovao je Srpsko geografsko društvo 1910. godine. Bio je predsjednik ovog društva od osnivanja do smrti. Bio je dva puta rektor Beogradskog univerziteta, 1906/07 i 1919/20.
Pojedini njegovi stavovi su bili isključivi i na uštrb prava i identiteta susjednih naroda i država. On se zalagao za proširenje Srbije na Makedoniju i izlazak na Jadran zauzimanjem teritorije sjeverne Albanije.
Kao što su prisutna svojatanja BiH od strane susjedne Hrvatske kroz sintagme „Bosna – najstarija hrvatska zemlja“ i to da smo „cvijeće hrvatskog naroda“, te najnoviji biser predsjednice Kolinde koja granicu pomjera do Kupresa, tako je Cvijić razradio ideje Ilije Garašanina kroz svoja obimna istraživanja.
Cvijić smatra Bosnu i Hercegovinu „centralnom oblasti za čisto srpsku rasu“. U svom djelu „Aneksija Bosne i Hercegovine i srpsko pitanje“ iz 1908. godine Cvijić piše: „Bosna i Hercegovina je po vrednosti naroda, po njegovom centralnom položaju u etnografskoj masi srpsko-hrvatskoga naroda i po zgodnoj mešavini pravoslavnih i katolika ključ srpskoga problema. Bez njih ne može biti veće srpske države. One su najvažnija oblast i za rešavanje srpsko-hrvatskoga i time Jugoslovenskoga pitanja“. On poručuje da se „srpski problem mora rešiti silom“.
Imajući u vidu ovu činjenicu bit će nam jasnija i ranija i aktuelna politika predstavnika Srba u BiH i u Srbiji. Tamo gdje je stala vojnička čizma nastavlja ekonomija, medijska mašinerija.
Analiziranjem političkih, ekonomskih, saobraćajnih, medijskih, kulturnih veza između srpske politike sa one i ove strane Drine jasno vidimo da su ciljevi ostali isti, samo su se sredstva promjenila.
Cvijićeva nacionalistička terminilogija je i dalje prisutna u obrazovnom sistemu u manjem bh entitetu kroz nazive škola, te kroz postojanje „Katedre srpskih zemalja“ na Odsjeku za geografiju Prirodno-matematičkog fakulteta u Banja Luci, a isti termin,odnosno poglavlje nalazi se i u udžbeniku geografije, za 9. razred. Prisjetimo se da su predstavnici bosanskih Srab tokom rata na pregovorima i u drugim prilikama najčešće u svom prisustvu su imali geografske karte. Također, posebna tema je promjena toponima, oronima i naziva gradova čime se utiče jako negativno na percepciju prošlosti i identiteta.
S druge strane, učenici u Federaciji BiH koji nastavu pohađaju po bosanskom nastavnom planu i programu uče geografiju iz udžbenika koji izostavlja Neum.
Integracija zapadnog Balkana bez BiH nije moguća
Službeni početak izgradnje autoputa između Sarajeva i Beograda, te dogovor čelnika Albanije, Makedonije i Srbije da formiraju “balkanski Beneluks” ne treba da nas navede na krivi zaključak.
Srbija je u 20. stoljeću vodila niz ratova, dva Balkanska, dva svjetska, te niz sukoba u procesu raspada Jugoslavije koji su okončani ratom na Kosovu i bombardovanjem Nato snaga kada je uništena njena ključna infrastruktura. Sve ovo se katastrofalno odrazilo na demografsku strukturu Srbije. Ovog stanja su jako dobro svjesni u Srbiji i zato žele da vode integracijske procese na Balkanu.
Pomenute tri države su dogovorile da će do kraja 2021. osigurati slobodan protok robe, kapitala, usluga i ljudi. Umjesto bure baruta njihov je cilj da Balkan postane regija mira, stabilnosti i ekonomskog razvoja.
U sljedećem razdoblju ovoj inicijativi pozvani su da se pridruže Kosovo, Crna Gora i Bosna i Hercegovina, čime bi nastalo tržište od 20 miliona stanovnika.
Autoput Sarajevo – Beograd spaja nas i sa Novim Pazarom, Prištinom, Skopjem, a približava nas i Istanbulu. Drugi pravac djelovanja je povezivanje Sarajeva sa Tiranom preko Podgorice.
Bošnjaci i Albanci, s obzirom na svoje kvalitete, brojnost i ključnu činjenicu da žive izmješani u svim navedenim državama ovu priliku moraju na najbolji način iskoristiti. Iako se ovi procesi čine daleki i nedostižni, zauzetost Evropske unije unutrašnjim izozovima nam ne ostavlja drugu alternativu nego da jačamo svoju infrastrukturu, proizvodnju i da postanemo aktivni učesnik integrativnih procesa na Balkanu.
Neoznačeni geografski centar BiH u Vitezu
Geografski centar susjedne Hrvatske je u BiH što se jasno odražava na orijentaciju hrvatske politike, društva prema istoku. S jedne strane Hrvati, ali i jedan dio Bošnjaka i Srba iz BiH svoje utočište su našli u Hrvatskoj i oplemenili su društvo u koje su došli. Sa druge strane, ekonomska razmjena između BiH i Hrvatske, međusobne investicije, politička opsesija aktuelne ali i ranijih vlasti bosanskohercegovačkim prostorom, resursima i ljudima (najvažniji kapital) na najbolji način mogu se predstaviti kroz geografska istraživanja.
Starijim generacijama je dobro poznata činjenica da je upravo u okolini Sarajeva bio geografski centar bivše Jugoslavije. Pojedini istraživači smatraju da se ova činjenica u planiranju sigurnosti bivše Jugoslavije odrazila upravo na određivanje smještaja proizvodnih kapaciteta, posebno namjenske industrije, te izgradnje atomskih skolništa (Konjic) i izostanak izgradnje autoputeva na teritoriji Bosne i Hercegovine.
Bosna i Hercegovina duže od jednog stoljeća ima funkciju demografske baze iz koje svoj deficit pokušavaju sanirati Srbija i Hrvatska. Ovaj nezaustavljiv proces se najteže odražava na položaj Srba i Hrvata u BiH što se na popisu stanovništva 2013. godine jasno pokazalo. Naredni popis, ako i kada dođe do njega, donijeće konačni rasplet demografske strukture BiH u korist Bošnjaka.
Da bismo postorno promišljali i djelovali vratimo geografiji mjesto koje zaslužuje. To je najbolji odgovor na pretenzije susjeda i komšija i na odnos većine bosanskohercegovačkih Hrvata i Srba prema državi u kojoj su rođeni. Pokrenimo inicijativu za označavanje goegrafskog centra Bosne i Hercegovine koji se nalazi u Vitezu. O ovome su već pisali i govorili profesori sa Odsjeka za geografiju, Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Sarajevu.
U većini razvijenih država svijeta geografski centri su turističke destinacije, mjesto okupljanja učenika, studenata, patriota… Potrudimo se da Vitez ubuduće bude prepoznatljiv po geografskom centru Bosne i Hercegovine a ne samo po tržnom centru.
Akos.ba
