GEOPOLITIKA U MAPAMA: Bliski istok i Sjeverna Afrika
Sadašnje granice regiona u velikoj mjeri izradili su Britanci i Francuzi nakon Prvog svjetskog rata u jeku raspadanja Osmanskog carstva. Međutim, region bio je izuzetno podijeljen i prije osmanskih osvajanja…
Geografski, region Bliskog Istoka i Sjeverne Afrike proteže se od Atlantskog okeana na zapadu do Indijskog okeana na istoku i od Turske na sjeveru do Jemena na jugu. Najveći dio regiona nalazi se duž pet vodenih puteva: Sredozemno more, Crveno more, Persijski zaljev, Crno more i Kaspijsko more.
Ključna karakteristika Bliskog istoka je da je veliki dio rijetko naseljen. To je uglavnom zbog uslova u pustinji. Ljudi u sjevernoafričkoj podregiji uglavnom žive južno od mediteranske obale. Najveći dio egipatskih gotovo 90 miliona stanovnika naseljava područja oko rijeke Nil. Većina ljudi na Bliskom istoku živi u sjevernom obodu regiona koji se proteže od Irana preko Iraka do Sirije i Turske.
Bliski istok sa arapskom većinom predstavlja jezgro muslimanskog svijeta. Mapa ispod pokazuje rasprostranjenost populacije u regiji koja govori arapski, što također odražava širenje islama. Pojavio se 610. godine u gradu Mekki na zapadnoj obali današnje Saudijske Arabije, islam je pokrivao čitavo Arapsko poluostrvo zajedno sa Levantom i proširivši se preko Perzijskog zaljeva u Mezopotamiju i Perziju. Istovremeno, napredovao je prema istoku ka Egiptu i odatle preko sjeverne afričke obale do današnjeg Maroka, koji je služio kao lansirna rampa za prelazak na Iberijski poluotok.
Arapi su dominirali nad mnogim ovim zemljama – osim nad Perzijom i Anadolijom, koja je prihvatila islam, ali je zadržala svoje jedinstvene etno-lingvističke osobine. Anadolija je postala dio Bliskog istoka samo zbog osmanskog osvajanja regiona početkom 16. stoljeća. Inače, pokušaji Arapa pod Umejadima (661–749) i Abasidima (749– 1258) da osvoje područja Bizantije sjeverno od Levanta bili su bezuspješni. Dok su Arapi mogli da osvajaju područja Kavkaza i Centralnu i Južnu Aziju, perzijski preporod u obliku Safevidskog carstva početkom 1500-ih ograničio je arapsku kontrolu iza današnjeg Irana. Turski narodi raznih vrsta koji su prešli na islam kontrolisali su oblasti sjevera i severoistoka Bliskog istoka.
Treba napomenuti da je termin “Middle East” (Srednji istok) skovan početkom 20. stoljeća. Prije toga, region se nazivao “Near East” (Bliski istok). Uprkos činjenici da je termin “Middle East” postao sveprisutan, vlada SAD-a i akademska zajednica i dalje se referiraju na “Near East”. Odjel State Departmenta odgovoran za Srednji istok zove se Biro za bliskoistočna pitanja. Isto tako, mnogi istaknuti univerziteti u Sjedinjenim Državama – kao što su Princeton, Berkeley, Cornell i Johns Hopkins – nazivaju svoje akademske jedinice koje se bave Srednjim istokom odjelima za bliskoistočne studije.
Sadašnje granice regiona u velikoj mjeri izradili su Britanci i Francuzi nakon Prvog svjetskog rata u jeku raspadanja Osmanskog carstva. Međutim, region bio je izuzetno podijeljen i prije osmanskih osvajanja u prvoj četvrtini 16. stoljeća, sve nazad do kasnog 9., kada je dinastija Abasida počela da slabi. Mnogi suparnički hilafeti, sultanati i emirati su vladali različitim dijelovima ovog regiona. Dakle, mnogi etničke, sektaške, plemenske i ideološke linije nisu produkt sadašnje ere nacionalnih država.
Kao što je slučaj danas, arapska jezgra Bliskog istoka je izdubljena, a nearapske države dominiraju regionom. Četiri najveće sile u regionu (po snazi) su Turska, Izrael, Iran i Saudijska Arabija. Saudijsko kraljevstvo je jedina arapska sila koja je ostala nakon takozvanog Arapskog proljeća, i to također nije dobro s obzirom na njenu inherentnu slabost i činjenicu da ona preuzima odgovornost za (sunitsku) arapsku regionalnu sigurnost. U najvećem dijelu, arapske zemlje u regionu postaju non-state actors(nedržavni akteri).
Ovakva situacija omogućava širenje džihadističkih grupa među kojima je najistaknutija Islamska država. Iran i arapski šiitski saveznici također pokušavaju da iskoriste rastući haos u regionu da prošire svoje geopolitičke sektaške interese. U međuvremenu, Turska pokušava da se ponovo afirmiše u ovim oblastima, koja su prethodno bila okupirana od strane Osmanskog carstva. Inače, jedina nemuslimanska sila u regionu, Izrael, pokušava da upravlja anarhijom koja se pojavljuje duž njegovih granica.
Odlomak iz djela: George Friedman, The World Explained in Maps, Geopolitical Futures, 2017., str. 21-25.
S engleskog preveo: Resul Mehmedović
Dialogos.ba
George Friedman (rođen 1. februara 1949) je američki geopolitički prognozer i strateg za međunarodne poslove. Osnivač je i predsjednik Geopolitical Futures, nove online publikacije koja analizira i predviđa tok globalnih događaja. Prije osnivanja Geopolitical Futures, Friedman je bio predsjednik Stratfora, privatne obavještajne izdavačke i konsultantske kompanije, osnovane 1996. Friedman je podnio ostavku na Stratforu u maju 2015. Centrala Stratfora je u Austinu, američka savezna država Teksas i nudi analize iz različitih oblasti iz više od 175 zemalja i regija.
Napisao je nekoliko knjiga, među kojima su najpoznatije:
America’s Secret War: Inside the Hidden Worldwide Struggle Between the United States and Its Enemies (2004), The Next 100 Years: A Forecast for the 21st Century (2009), The Next Decade: What the World Will Look Like (2011), Flashpoints: The Emerging Crisis in Europe (2015), a u pripremi je najnovija knjiga The New American Century: Crisis, Endurance, and the Future of the United States, koja bi trebala izaći 2018. godine.
